Τα Χριστούγεννα στα χωριά των Φιλιατών στη Θεσπρωτία γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα και κατάνυξη, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων και αναφορές στο βιβλίο «Πλεσέβιτσα» του Γιώργου Σκάγια.
Παρά τις δύσκολες και φτωχικές εποχές, οι τοπικές κοινωνίες ξεχώριζαν για την αλληλεγγύη και τη ζεστασιά τους. Οι κάτοικοι θυμούνται με νοσταλγία τα παιδικά και εφηβικά τους χρόνια, που μπορεί να στερούνταν πολυτέλειες, αλλά ήταν γεμάτα γαλήνη και φως.
Η αλληλοβοήθεια ήταν βασικό στοιχείο των εορτών. Οι επίτροποι των Ιερών Ναών φρόντιζαν να συγκεντρώνουν χρήματα και αγαθά, ώστε να στηρίξουν οικογένειες που αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες.
Όσοι είχαν μεγαλύτερη οικονομική ευχέρεια, σε συνεργασία με τους τοπικούς χασάπηδες και μπακάληδες, ετοίμαζαν πακέτα αγάπης και προσφοράς. Τα πακέτα περιείχαν κρέας και άλλα τρόφιμα και διανέμονταν σε νοικοκυριά που το είχαν ανάγκη, ώστε κάθε οικογένεια να απολαύσει το χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
Η παράδοση συνεχίζονταν και την Πρωτοχρονιά, με τις νοικοκυρές να ετοιμάζουν τις περίφημες ηπειρώτικες βασιλόπιτες από κοφτό σιτάρι, λάδι, αυγά και τυρί, ενώ τα παιδιά ανυπομονούσαν για τις τραγανές τηγανίτες.
Τα Θεοφάνια γιορτάζονταν με ιδιαίτερες τοπικές συνήθειες, όπως ο Μεγάλος Αγιασμός στις βρύσες των χωριών. Οι κάτοικοι, μαζί με τον ιερέα, κατευθύνονταν στα τρεχούμενα νερά για την τελετή αγιασμού των υδάτων, διατηρώντας ζωντανές τις παραδόσεις.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, τα τζάκια στα σπίτια έκαιγαν ξύλα και κλαδιά κερασιάς, τα οποία θεωρούνταν ευεργετικά για τη σοδειά, καθώς η στάχτη τους σκορπιζόταν στα κτήματα.
Οι μνήμες αυτές παραμένουν βαθιά χαραγμένες στις καρδιές των κατοίκων, αναδεικνύοντας το πραγματικό νόημα των γιορτών: την αγάπη και την προσφορά στην κοινότητα.