Ένα από τα ζητήματα που απασχολούν τις δημόσιες πολιτικές για την επιχειρηματικότητα και τον ψηφιακό μετασχηματισμό είναι η επίδραση που είχε η πανδημία στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων και οι κατάλληλες πολιτικές για την επόμενη μέρα. Ως ένα μοναδικής φύσης γεγονός στην ευρύτερη οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας, τα lockdown, τα μέτρα παύσης λειτουργίας επιχειρήσεων και όλα όσα ζήσαμε ειδικά στον πρώτο χρόνο της πανδημίας, αποτελούν ήδη αντικείμενο έρευνας σε πολλά επιστημονικά πεδία.
Στο πλαίσιο αυτό σε έρευνα πεδίου που πραγματοποιήθηκε από το ΙΟΒΕ εξετάσαμε τους τρόπους με τους οποίους οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) προσάρμοσαν την ψηφιακή τους ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 σε σύγκριση με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Η πανδημία ως μοναδικό φαινόμενο στη σύγχρονη κοινωνικοοικονομική ιστορία συνιστά ένα πολύ ενδιαφέρον case study για τις επιδράσεις που μπορεί να έχει ένα τέτοιο σοκ σε κάθε οικονομία.
Διερευνήσαμε λοιπόν την επίδραση ενός συνόλου τεχνολογικών παραγόντων, παραγόντων που σχετίζονται με πρακτικές ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και άλλων παραγόντων του ευρύτερου περιβάλλοντος των επιχειρήσεων στην απόφασή τους να επεκτείνουν τις πρακτικές ηλεκτρονικού εμπορίου και ψηφιακού μάρκετινγκ για την αντιμετώπιση της κρίσης COVID-19.
Η ανάλυση βασίζεται σε έρευνα πεδίου με δομημένο ερωτηματολόγιο και συμμετείχαν 238 ελληνικές επιχειρήσεις από όλους τους κλάδους κατά τη διάρκεια της περιόδου αμέσως μετά το πρώτο lockdown και συγκεκριμένα κατά το τρίμηνο Μαΐου – Ιουλίου 2020.
Από τα αποτελέσματα των οικονομετρικών αναλύσεων προκύπτει ότι οι τεχνολογικοί παράγοντες συμβάλλουν στην προώθηση της ψηφιακής ανάπτυξης των επιχειρήσεων, όπως αυτή προσδιορίζεται από την πιο εντατική δραστηριοποίηση στο χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου και του ψηφιακού μάρκετινγκ.
Ωστόσο, ενώ οι επενδύσεις σε τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας (ΤΠΕ) φαίνεται να είναι καθοριστικής σημασίας για τον περαιτέρω ψηφιακό μετασχηματισμό των ΜμΕ, η εκροή καινοτομίας εμφανίζεται ως βασικός προσδιοριστικός παράγοντας της ψηφιακής ανάπτυξης στην περίπτωση των μεγάλων επιχειρήσεων.
Επιπλέον, τα ευρήματα δείχνουν ότι η εφαρμογή ευέλικτων πρακτικών ανθρώπινου δυναμικού που σχετίζονται με την εξ αποστάσεως εργασία, τις διαδικασίες προσλήψεων προσωπικού, κτλ., βοηθάει σημαντικά στην ψηφιακή ανάπτυξη των ΜμΕ. Στον αντίποδα, αυτές οι πρακτικές ανθρώπινου δυναμικού δεν φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση του ψηφιακού μετασχηματισμού των μεγάλων επιχειρήσεων.
Σε ότι αφορά παράγοντες του εξωτερικού περιβάλλοντος των επιχειρήσεων, οι διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα που προκάλεσε η πανδημία παρακινούν εξίσου τις ΜμΕ και τις μεγάλες επιχειρήσεις στο να προβούν σε περαιτέρω ενέργειες ψηφιακού μετασχηματισμού. Αντίθετα, οι νέοι κανονισμοί υγιεινής και ασφάλειας που τέθηκαν σε ισχύ για την αντιμετώπιση της πανδημίας δεν φαίνεται να συμβάλλουν στην ψηφιακή ανάπτυξη των επιχειρήσεων.
Με βάση τα προαναφερθέντα ευρήματα, μπορούν να διατυπωθούν ορισμένες προτάσεις πολιτικής που σχετίζονται με την ανάγκη περαιτέρω υποστήριξης των ΜμΕ σε τόσο αντίξοες συνθήκες. Κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, τα κύρια εργαλεία υποστήριξης στόχευαν σε επείγουσες βραχυπρόθεσμες προκλήσεις με τη μορφή φορολογικών αναβολών, στήριξης μισθών, εγγυήσεων δανείων κ.λπ. Αυτά τα μέτρα πολιτικής φαίνεται να λειτουργούν για την πλειονότητα των επιχειρήσεων ανεξαρτήτως κλάδου.
Όμως ειδικά οι ΜμΕ χρειάζεται να επιταχύνουν τις διαδικασίες ψηφιακής τους επέκτασης και πιθανώς είναι λιγότερο ικανές να υιοθετήσουν νέες τεχνολογίες και μεθόδους. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται ένα ευρύτερο σύνολο διαρθρωτικών πολιτικών για να υποστηρίξουν την ανθεκτικότητά τους στην κρίση και την ταχεία προσαρμογή τους στο νέο περιβάλλον. Χρειάζονται υποστήριξη για την εξεύρεση νέων εναλλακτικών αγορών, για τηλεργασία και ψηφιοποίηση, για καινοτομία και για εκπαίδευση του εργατικού τους δυναμικού.
Σαφώς η οικονομική στήριξη μπορεί να αντιμετωπίσει τις βραχυπρόθεσμες ελλείψεις ζήτησης, αλλά μακροπρόθεσμα η ταχύτερη και πιο αποτελεσματική ψηφιακή ανάπτυξη των ΜμΕ είναι εκείνη που θα τις βοηθήσει να επιβιώσουν στο επιχειρηματικό τους περιβάλλον μετά την κρίση.
Επιπλέον, είναι επίσης σημαντικό να γεφυρωθεί το χάσμα στις υποδομές, καθώς η πρόσβαση σε Διαδίκτυο υψηλής ταχύτητας αποτελεί βασική προϋπόθεση για τον ψηφιακό μετασχηματισμό τους. Για ορισμένες ΜμΕ το κόστος πρόσβασης σε γρήγορη ευρυζωνική σύνδεση αποτελεί εμπόδιο. Ως εκ τούτου, κάποιο είδος συγχρηματοδότησης θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κίνητρο για τον ψηφιακό μετασχηματισμό τους.
Είναι σαφές ότι η τρέχουσα κρίση δημιουργεί πράγματι μοναδικές επιχειρηματικές συνθήκες για πολλές επιχειρήσεις από διάφορους κλάδους. Δεδομένου ότι οι συνέπειες δεν είναι τοπικές ή περιφερειακές, αλλά επηρεάζουν τις αλυσίδες εφοδιασμού σε παγκόσμιο επίπεδο, τα επιχειρηματικά οικοσυστήματα θα χρειαστεί να αναπτύξουν έναν νέο τρόπο λειτουργίας, ένα νέο modus operandi. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την υιοθέτηση νέων επιχειρηματικών μοντέλων που αλλάζουν τους παραδοσιακούς ρόλους των κατασκευαστών, των χονδρεμπόρων, των λιανοπωλητών και των πελατών.
Αντί να είναι μία μικρή έστω επιχείρηση ένας κρίκος σε μια συγκεκριμένη αλυσίδα αξίας και να εστιάζει κατά βάση στον επόμενο κρίκο της αλυσίδας, τα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να υποστηρίξουν έναν πιο ενεργό ρόλο και σε άλλους κρίκους ενδιάμεσους ή μεσάζοντες στη διαδικασία δημιουργίας αξίας σε μια δραστηριότητα.
Ως εκ τούτου, οι ελληνικές ΜμΕ μπορούν να συμμετάσχουν σε μια διαδικασία κάθετης ολοκλήρωσης λειτουργώντας σε στάδια στα οποία δεν δραστηριοποιούνταν πριν. Στο βαθμό που είναι επιτυχείς, μια τέτοια νέα ισορροπία μπορεί να οδηγήσει σε νέες πηγές κέρδους και αυξημένες πιθανότητες ανάπτυξης. Συνεπώς, ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η ενσωμάτωση τέτοιων εργαλείων δεν είναι απλώς ένα αφήγημα που αφορά στις μεγάλες επιχειρήσεις. Αντίθετα προσφέρει ευελιξία στη στρατηγική αλλά και λειτουργική ευελιξία και σε μικρότερες επιχειρήσεις ώστε να διαχειριστούν το νέο περιβάλλον μετά την πανδημική κρίση.
* Ο κ. Α.Τσακανίκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας ΕΜΠ, ο κ. Ι. Γιωτόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Εφαρμοσμένης Βιομηχανικής Οργάνωσης και Καινοτομίας Παν. Πελοποννήσου και η κ. Α. Κοντόλαιμου, Ερευνήτρια Οικονομικών των Επιχειρήσεων και των Αγορών, ΚΕΠΕ.
Η πλήρης εργασία (I. Giotopoulos, A. Kontolaimou, A. Tsakanikas, “Digital responses of SMEs to the COVID-19 crisis”) δημοσιεύτηκε στο διεθνές περιοδικό International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research (2022).