Τις προηγούμενες ημέρες παρουσιάστηκε η Ετήσια Έκθεση για την Επιχειρηματικότητα 2019-2020 από το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), στο πλαίσιο της συμμετοχής του στο παγκόσμιο ερευνητικό πρόγραμμα Global Entrepreneurship Monitor. Σε αυτήν επισημάνθηκε η ισχυρή άνοδος της νέας επιχειρηματικότητας, για δεύτερη συνεχή χρονιά, καθώς το 8,2% του πληθυσμού ηλικίας 18-64 ετών της χώρας (περίπου 536 χιλ. άτομα), βρισκόταν στα αρχικά στάδια έναρξης μιας επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένης της αυτοαπασχόλησης, από 6,4% το 2018. Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, η άνοδος αυτή συνδέεται με τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος και την ενίσχυση των επενδυτικών προσδοκιών σε συνδυασμό με τη σταδιακή μακροοικονομική ισορροπία που είχε επιτευχθεί το 2019. Βεβαίως, αυτό το κλίμα αντανακλά ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον, αντιπροσωπεύοντας τον κόσμο πριν την πανδημική κρίση, καθώς η έρευνα είχε πραγματοποιηθεί στα τέλη του 2019.
Στο σημείωμα, όμως, αυτό θέλω να σχολιάσω ένα ενδιαφέρον σημείο της έκθεσης που αφορά στη χρηματοδότηση αυτών των νέων εγχειρημάτων και ίσως έχει πιο διαρθρωτικά χαρακτηριστικά. Όπως κάθε χρόνο έτσι και το 2019, στο πλαίσιο της έρευνας αξιολογείται η ύπαρξη στο εθνικό περιβάλλον ατόμων που λειτουργούν ως «άτυποι επενδυτές» (informal investors). Πρόκειται για άτομα, του κοντινού περιβάλλοντος του επίδοξου επιχειρηματία, που τον χρηματοδοτούν προκειμένου να υλοποιήσει μια νέα επιχειρηματική ιδέα, χωρίς όμως οι ίδιοι να εμπλέκονται ή να δραστηριοποιούνται άμεσα σε αυτή. Ουσιαστικά πρόκειται για άτομα που τελικά υποκαθιστούν τους επίσημους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς, όπως τις τράπεζες, σε μια οικονομία. Είναι αυτοί που συνήθως στη σχετική βιβλιογραφία αναφέρονται και ως business angels. Αυτό συνήθως συμβαίνει στις περιπτώσεις όπου οι επίδοξοι επιχειρηματίες δεν μπορούν να αντλήσουν κεφάλαια από άλλους χρηματοδότες, είτε λόγω οικονομικών δυσχερειών, είτε ακόμα και λόγω έλλειψης κάποιου βιώσιμου πλάνου ανάπτυξης.
Αυτή η μορφή της άτυπης χρηματοδότησης ενισχύεται όταν μία οικονομία βρίσκεται σε συνθήκες πιστωτικής στενότητας, όπως συνέβαινε σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα λόγω της οικονομικής κρίσης. Η σημαντική μείωση των καταθέσεων, η αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, αλλά και η συνεχιζόμενη διαδικασία απομόχλευσης των επιχειρήσεων, περιορίζουν σημαντικά τις δυνατότητες του τραπεζικού συστήματος να χρηματοδοτήσει νέες επιχειρήσεις. Αν και τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για την άμβλυνση του προβλήματος αυτού με διάφορες δράσεις και σχέδια, η διάρκεια της διευθέτησης και της διαχείρισης των δανείων υπό αυτό το πλαίσιο είναι ακόμα αβέβαιη. Από την άλλη πλευρά σαφώς, το σχετικό περιβάλλον χρηματοδότησης νεοφυών επιχειρήσεων έχει αρχίσει να βελτιώνεται τα τελευταία χρόνια (JEREMIE Fund, Equifund, ΤΕΠΙΧ ΙΙ, κτλ) και αναμένεται να ενισχυθεί περαιτέρω και με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης.
Ο Πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει συγκριτικά δεδομένα για το ποσοστό των άτυπων επενδυτών σε άλλες χώρες.
Ποσοστό «άτυπων επενδυτών» στο σύνολο του πληθυσμού ατόμων 18-64 ετών ανά χώρα (2018 και 2019)
Άτυποι επενδυτές ( % του πληθυσμού)
| 2018 | 2019 | |
| Γαλλία | 3,4 | |
| Γερμανία | 4,2 | 6,4 |
| Ρωσία | 1,9 | 5,7 |
| Ισραήλ | 5,6 | 5,1 |
| Ελβετία | 6,3 | 10,2 |
| Ελλάδα | 4,1 | 5,0 |
| Ην. Βασίλειο | 2,9 | 2,9 |
| Ιρλανδία | 4,1 | 5,8 |
| Ισπανία | 3,8 | 3,3 |
| Ιταλία | 3,7 | 1,0 |
| Κροατία | 4,0 | 5,4 |
| Κύπρος | 2,3 | 4,8 |
| Λετονία | 6,9 | |
| Λουξεμβούργο | 8,5 | 8,7 |
| Νορβηγία | 5,9 | |
| Ολλανδία | 4,6 | 5,1 |
| Πολωνία | 5,1 | 3,6 |
| Πορτογαλία | 2,9 | |
| Σλοβακία | 7,1 | 7,4 |
| Σλοβενία | 3,9 | 5,4 |
| Σουηδία | 9,2 | 12,1 |
Πηγή: GEM, Entrepreneurship Monitor, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ
Το 5,0% (περίπου 325 χιλιάδες άτομα) των ατόμων ηλικίας 18-64 ετών στην Ελλάδα το 2019 δήλωσε πως διαδραμάτισε ρόλο άτυπου επενδυτή για τη χρηματοδότηση ενός νέου εγχειρήματος που ξεκίνησε κάποιος άλλος με τον επενδυτή να μην έχει κάποια εμπλοκή στο εγχείρημα. Η επίδοση αυτή είναι ελαφρώς υψηλότερη του 2018 (4,1%) και φανερώνει ότι ο ρόλος των άτυπων επενδυτών για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας αρχικών σταδίων παραμένει ισχυρός στην Ελλάδα, όπως άλλωστε και σε άλλες χώρες.
Όμως, όπως έχει δείξει η σχετική έρευνα όλα αυτά τα χρόνια, είναι ότι αυτοί οι «άτυποι επενδυτές» προέρχονται κυρίως από το στενό οικογενειακό περιβάλλον του επίδοξου επιχειρηματία. Όπως φαίνεται στον επόμενο πίνακα όπου καταγράφεται η σχέση που συνδέει αυτούς τους άτυπους επενδυτές με τους αποδέκτες της χρηματοδότησης, η οικογένεια παραμένει ο βασικός «άγγελος χρηματοδότησης» στην Ελλάδα.
Σχέση επιχειρηματιών αρχικών σταδίων και άτυπων επενδυτών στην Ελλάδα
Ποια ήταν η σχέση με το άτομο που χρηματοδοτήσατε;
| Κοντινό μέλος της οικογένειας (σύζυγος, αδελφός, παιδί, γονέας ή εγγόνι) | Άλλος συγγενής | Συνάδελφος | Φίλος ή γείτονας | Άγνωστος που είχε μια καλή επιχειρηματική ιδέα | |
| 2015 | 69,0 | 15,5 | 2,8 | 9,9 | 2,8 |
| 2016 | 75,4 | 8,4 | 0,2 | 11,9 | 4,3 |
| 2017 | 71,7 | 11,5 | 3,8 | 8,2 | 4,8 |
| 2018 | 62,9 | 12,6 | 4,8 | 14,2 | 5,4 |
| 2019 | 55,0 | 11,4 | 3,2 | 27,6 | 2,8 |
Πηγή: GEM, Entrepreneurship Monitor, Επεξεργασία στοιχείων: ΙΟΒΕ
Το προβληματικό σημείο σε αυτή τη σχέση έγκειται στο ότι είναι αρκετά πιθανόν η αξιολόγηση της βιωσιμότητας μιας επιχειρηματικής ιδέας να μην γίνεται με αντικειμενικά κριτήρια, αλλά περισσότερο με συναισθηματικά κριτήρια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ποιότητα και τελικά τις πιθανότητες βιωσιμότητας και μεγέθυνσης των επιχειρηματικών εγχειρημάτων. Η οικογένεια ενός επίδοξου επιχειρηματία είναι λιγότερο πιθανό να αξιολογήσει ορθολογικά το business plan (αν υπάρχει…) του νέου εγχειρήματος, όπως τουλάχιστον θα το έκανε ένας φορέας από τον επίσημο χρηματοπιστωτικό τομέα ή έστω ένα «ψυχρός» επενδυτής.
Όμως το 2019 για τρίτη συνεχή χρονιά εξασθενεί σχετικά αυτός ο ρόλος της στενής οικογένειας (55,0%) και ενισχύεται το ευρύτερο φιλικό περιβάλλον. Ένα ποσοστό της τάξης του 66% των άτυπων επενδυτών είναι μέλη του στενότερου ή ευρύτερου οικογενειακού κύκλου, όταν στην προηγούμενη έρευνα το αντίστοιχο ποσοστό ανερχόταν στο 75%. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί θετική εξέλιξη, καθώς η άντληση κεφαλαίων για την υλοποίηση μια επιχειρηματικής ιδέας μπορεί να καλυφθεί και από ξένα κεφάλαια, εκτός οικογενειακού κύκλου, γεγονός που δείχνει ότι ενδεχομένως αυτά τα νέα εγχειρήματα πράγματι να συγκέντρωσαν κάποιους πιο «ορθολογικούς» επενδυτές.
Συνεπώς, αν και σε περιπτώσεις χρηματοπιστωτικής ένδειας ο ρόλος της οικογένειας στην προώθηση της επιχειρηματικότητας έχει αποδειχθεί σημαντικός, στόχος των σχετικών πολιτικών θα πρέπει να είναι η σταδιακή υποκατάσταση μέρους αυτής της χρηματοδότησης, με άλλα εργαλεία. Δεν πρέπει να την εκμηδενίζει, καθώς ο επιχειρηματίας οφείλει να χρησιμοποιήσει και ίδιους πόρους στο εγχείρημά του. Μάλιστα στις περισσότερες περιπτώσεις έχει διαπιστωθεί ότι μικρά ποσά, (μικροχρηματοδότηση), μπορούν να δώσουν στην επιχειρηματική ομάδα την απαραίτητη ώθηση που είναι απαραίτητη για να προχωρήσει πιο δυναμικά στην υλοποίηση των πρώτων βημάτων. Αυτά τα μικρά ποσά (microfinancing) μπορούν τελικά να αποδειχθούν εξαιρετικά κομβικά στην προώθηση της νέας επιχειρηματικότητα στην μετά COVID-19 εποχή.
Ο κ. Άγγελος Τσακανίκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ, Διευθυντής Εργαστηρίου Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας (ΕΒΕΟ), και Επιστημονικός Υπεύθυνος Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικότητας ΙΟΒΕ.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
