Ολική επαναφορά για τις κατασκευές: Άλμα επενδύσεων παρά την πανδημία

Δυναμικά ανακάμπτει ο κλάδος των κατασκευών μετά την πολύπλευρη δοκιμασία στη διάρκεια της μεγάλης κρίσης. Όπως σημειώνουν οι αναλυτές της Alpha Bank, παρά την πανδημία σημειώθηκε το 2020 μεγάλη αύξηση των επενδύσεων σε κατοικίες και μεγάλα έργα, ενώ τους πρώτους μήνες του 2021 πέρασε για πρώτη φορά σε θετικό έδαφος ο δείκτης των επιχειρηματικών προσδοκιών στον κλάδο ύστερα από πολλά χρόνια, καθώς θα έχει και μεγάλο μερίδιο στα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης.

Ο κατασκευαστικός κλάδος, σημειώνει η Alpha Bank, κατέγραψε έντονη κάμψη, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας στην Ελλάδα, ενώ, από το 2018 και μετά, παρουσιάζει σημάδια ανάκαμψης, κυρίως, όσον αφορά στις κατασκευές κατοικιών.

Παρά την πανδημική κρίση, η εν λόγω αυξητική τάση συνεχίστηκε, την περυσινή χρονιά, έχοντας απωλέσει, μόνο σε μικρό βαθμό, τη δυναμική της. Έτσι, αφενός η άνοδος των δημοσίων επενδύσεων και αφετέρου η ισχυρή κατασκευαστική δραστηριότητα, η οποία επηρεάστηκε από τα περιοριστικά μέτρα (lockdown), σε μικρότερο βαθμό, σε σύγκριση με άλλους κλάδους, αντιστάθμισαν, εν μέρει, την πτώση των επενδύσεων σε μεταφορικό εξοπλισμό αλλά και των λοιπών επενδύσεων.

Ως αποτέλεσμα, το 2020, εν μέσω της πανδημικής κρίσης, οι συνολικές επενδύσεις μειώθηκαν, μόνο οριακά, σε ετήσια βάση (-0,6%). Συγκεκριμένα, οι επενδύσεις σε κατοικίες αυξήθηκαν, το 2020, κατά 15,6%, σε ετήσια βάση, έναντι οριακής ανόδου, ύψους 0,4%, το 2019. Επιπλέον, οι επενδύσεις στις λοιπές κατασκευές που περιλαμβάνουν τα μεγάλα έργα σημείωσαν άνοδο, το 2020, σε σύγκριση με το 2019, κατά 9,2%, ενώ, το προηγούμενο έτος, είχαν μειωθεί σημαντικά, κατά 25,2%, σε ετήσια βάση. Παρά την ανοδική πορεία των επενδύσεων σε κατοικίες, για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, αυτές παραμένουν σε πολύ χαμηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ (1%), σε σχέση με το παρελθόν, όπως παρατηρείται στο Γράφημα 1.

Οι ανωτέρω εξελίξεις αντανακλώνται στην πορεία και άλλων σχετικών δεικτών της οικονομικής συγκυρίας, ως εξής:

• Στη σημαντική άνοδο του παραγόμενου προϊόντος του κλάδου, η οποία, ωστόσο, είχε οριακή θετική συμβολή (0,2 ποσοστιαίες μονάδες) στη μεταβολή της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ), καθώς οι κατασκευές αποτέλεσαν, το 2020, μόλις το 2% αυτής.
• Στην άνοδο της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας, σε όρους όγκου (m3), αλλά και των τιμών των οικιστικών ακινήτων το 2020, για τέταρτη και τρίτη συνεχόμενη χρονιά, αντίστοιχα, αν και με ηπιότερο ρυθμό.
• Στη βελτίωση των επιχειρηματικών προσδοκιών στις κατασκευές και κυρίως στις ιδιωτικές, οι οποίες βελτιώθηκαν με επιταχυνόμενο ρυθμό, κατά το πρώτο τετράμηνο του τρέχοντος έτους.

Η τελευταία εξέλιξη είναι πιθανό να συνδέεται με την ενίσχυση του οικονομικού κλίματος στη μεταπανδημική εποχή και, κυρίως, στη βελτίωση των προοπτικών του κατασκευαστικού κλάδου, λόγω της σημαντικής αύξησης των επενδύσεων τα επόμενα έτη, οι οποίες θα προκύψουν από την απορρόφηση των πόρων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και της επακόλουθης ανόδου της οικονομικής δραστηριότητας, της απασχόλησης και των εισοδημάτων.

Η αποεπένδυση και οι βελτιούμενες προσδοκίες

Πιο αναλυτικά, κατά τα πρώτα έτη της προηγούμενης οικονομικής κρίσης, ο λόγος των επενδύσεων προς το ΑΕΠ ακολούθησε καθοδική τροχιά, φθάνοντας, το 2014, στο 10,7%, από 21,5%, το 2009. Κατά την τριετία 2015-2017, οι επενδύσεις στην Ελλάδα ανήλθαν, σταδιακά, στο 11,8% του ΑΕΠ, ενώ, τη διετία 2018-2019, παρά την άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας, κατέγραψαν εκ νέου πτώση. Σημειώνεται ότι η άνοδος του ΑΕΠ, κατά το εν λόγω χρονικό διάστημα, βασίστηκε, κατά το μεγαλύτερο μέρος, στην ιδιωτική κατανάλωση και τις καλές επιδόσεις του εξωτερικού τομέα της οικονομίας και κυρίως του τουρισμού.

Από το 2012 και μετά, οι συνιστώσες των επενδύσεων που δέχτηκαν το μεγαλύτερο πλήγμα ήταν οι επενδύσεις σε κατασκευές, οι οποίες αντιστοιχούσαν, το 2019, στο 31% (Ευρώ 5,9 δισ.) των συνολικών επενδύσεων, από 59% (Ευρώ 12,3 δισ.) που ανέρχονταν, το 2012.

Εκτός από τις επενδύσεις σε κατασκευές, το 2020, σημαντική άνοδο κατέγραψε και η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία του κλάδου, για το ίδιο έτος. Συγκεκριμένα (βλ. γράφημα 2), η ΑΠΑ των κατασκευών αυξήθηκε κατά 10,4%, το 2020, σε ετήσια βάση, έναντι ανόδου 1,5%, το 2019. Παράλληλα, ενισχύθηκαν οι επιχειρηματικές προσδοκίες στον κλάδο, αν και παρέμειναν αρνητικές.

Ο εν λόγω δείκτης για τις ιδιωτικές κατασκευές ανήλθε, κατά μέσο όρο, σε -36,6 μονάδες, το 2020, από -50,9, το 2019, ενώ ο δείκτης για τις δημόσιες κατασκευές, βελτιώθηκε, ελαφρώς, πέρυσι, σε -60,5 μονάδες, από -61,4, το 2019. Αξίζει να σημειωθεί ότι, κατά τους πρώτους τέσσερις μήνες του τρέχοντος έτους, οι επιχειρηματικές προσδοκίες στις κατασκευές βελτιώθηκαν ραγδαία. Συγκεκριμένα, οι δύο δείκτες διαμορφώθηκαν, τον Απρίλιο 2021, σε θετικό έδαφος, για πρώτη φορά, από τον Αύγουστο 2008, για τις ιδιωτικές κατασκευές και, από τον Οκτώβριο 2014, αντίστοιχα, για τις δημόσιες κατασκευές.

Οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικράτησαν, το 2020, λόγω της πανδημίας, είχαν ως αποτέλεσμα μόνο την αποδυνάμωση των ρυθμών αύξησης των τιμών των οικιστικών ακινήτων, συγκριτικά με τους αντίστοιχους ρυθμούς του προηγούμενου έτους.

Όπως απεικονίζεται στο Γράφημα 3, η αύξηση που καταγράφηκε, το 2020, κατά 4,3%, σε ετήσια βάση, ήταν ηπιότερη, έναντι του 7,2%, το 2019, αλλά μεγαλύτερη του 1,8%, το 2018. Επιπρόσθετα, ο ρυθμός αύξησης της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας, σε όρους όγκου που αντιστοιχεί στις νέες οικοδομικές άδειες που εκδόθηκαν, επιβραδύνθηκε το 2020 (+5,9%), έναντι του 2019 (9,8%) και του 2018 (21,4%), αλλά παρέμεινε σε θετικό έδαφος. Τα δύο μεγέθη συνέχισαν να ακολουθούν ανοδική τροχιά κατά τους πρώτους μήνες του 2021.

Συγκεκριμένα, οι τιμές των οικιστικών ακινήτων σημείωσαν αύξηση κατά 3,2%, σε ετήσια βάση, το πρώτο τρίμηνο και η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα, σε όρους όγκου, κατέγραψε άνοδο ύψους 13,3%, την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου, σε σύγκριση με το ίδιο διάστημα του 2020.

Οι παραπάνω εξελίξεις δείχνουν τη μεγάλη ανθεκτικότητα που επέδειξε η αγορά κατοικιών, συγκριτικά με άλλους πληγέντες κλάδους, το προηγούμενο έτος, παρά την υποχώρηση της εισροής κεφαλαίων από το εξωτερικό για αγορά ακινήτων και της δραστηριότητας στον κλάδο των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Το 2021 αναμένεται να είναι κομβικό έτος για τη δημιουργία νέων συνθηκών στην αγορά ακινήτων, σε μακροχρόνιο ορίζοντα, οι οποίες θα βασιστούν σε συγκεκριμένους παράγοντες.

• Πρώτον, στην αναμενόμενη μείωση της πληθυσμιακής κινητικότητας στα αστικά κέντρα και τη μετακίνησή τους σε αποκεντρωμένες περιοχές, λόγω της αυξανόμενης διάδοσης της εξ αποστάσεως εργασίας και εκπαίδευσης.
• Δεύτερον, στη δρομολόγηση εμβληματικών έργων ανάπτυξης και υποδομών, όπως το έργο στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού, που πιθανόν να αυξήσουν τη ζήτηση των οικιστικών και των επαγγελματικών ακινήτων στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας και, κυρίως, στο νότιο μέτωπο του οικιστικού ιστού.
• Τρίτον, στην αναμενόμενη αναζωπύρωση του διεθνούς επενδυτικού ενδιαφέροντος για την αγορά ακινήτων, μετά το πέρας της πανδημίας και την αποκατάσταση της κανονικότητας στην οικονομία και ιδιαίτερα στον κλάδο του τουρισμού.

Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας

Η αισιοδοξία που επικρατεί στον κλάδο των κατασκευών συμβαδίζει με τις προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών για αξιοσημείωτη άνοδο των επενδύσεων, την επόμενη τετραετία (Γράφημα 1), κυρίως λόγω της εισροής των πόρων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, αλλά και επιπρόσθετων ιδιωτικών πόρων που αναμένεται να κινητοποιηθούν, συμβάλλοντας στην άνοδο του ΑΕΠ αλλά και στη μεταστροφή του παραγωγικού μοντέλου της ελληνικής οικονομίας.

Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, γνωστό ως «Ελλάδα 2.0», στοχεύει ακριβώς σε αυτήν τη μεταστροφή, μέσα από επενδυτικές δράσεις και προωθούμενες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες εν πολλοίς στηρίζονται σε τέσσερις βασικούς πυλώνες:

1. πράσινη μετάβαση,
2.  ψηφιακή μετάβαση,
3. απασχόληση, δεξιότητες, κοινωνική συνοχή και
4. ιδιωτικές επενδύσεις και μετασχηματισμός της οικονομίας.

Ο προϋπολογισμός του Ταμείου Ανάκαμψης θα διαθέσει Ευρώ 18,2 δισ. για τις εν συνόλω 167 επενδυτικές και μεταρρυθμιστικές δράσεις που θα πραγματοποιηθούν και στους τέσσερις πυλώνες. Επιπλέον, από τις ανειλημμένες δράσεις αναμένεται να κινητοποιηθούν άλλα περίπου Ευρώ 7,5 δισ. Τα ανωτέρω ποσά δεν περιλαμβάνουν τα δάνεια που θα δοθούν για τη στήριξη των επενδύσεων.

Ο κατασκευαστικός κλάδος φαίνεται να παίζει σημαίνοντα ρόλο στις δράσεις αυτές με την οριζόντια, κυρίως, συμμετοχή του -υπό την έννοια ότι έχει συμπληρωματικό ρόλο σε πολλές και διαφορετικού αντικειμένου και κλάδου δράσεις του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας- στο 1/4 περίπου των συνολικών δράσεων, δηλ. σε περίπου 42 δράσεις.

Ανά πυλώνα, σχεδόν το 1/4 των πόρων που εκτιμάται ότι θα απορροφηθούν από τον κατασκευαστικό κλάδο θα κατευθυνθούν προς δράσεις συνδεδεμένες με τον πρώτο πυλώνα της πράσινης ανάπτυξης, ενώ σχεδόν το 1/5 θα διοχετευθεί σε δράσεις του τέταρτου πυλώνα των ιδιωτικών επενδύσεων και του μετασχηματισμού της οικονομίας. Ως εκ τούτου, ο κατασκευαστικός κλάδος, στο σύνολο των πόρων που αφενός θα εκταμιευθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης και αφετέρου θα προκύψουν από την κινητοποίηση πρόσθετων επενδύσεων, εκτιμάται ότι θα συγκεντρώσει αξιόλογο ύψος κεφαλαίων.

Οι πέντε πιο εμβληματικές δράσεις του Ταμείου Ανάκαμψης (εκτός του προγράμματος «Εξοικονομώ») οι οποίες συνδέονται με τις κατασκευές είναι:

• οι «Στρατηγικές αστικές αναπλάσεις»,
• ο «Αυτοκινητόδρομος Κεντρικής Ελλάδας Ε-65 βόρειο τμήμα»,
• το «Πρόγραμμα βελτίωσης οδικής ασφάλειας»,
• ο «Βόρειος οδικός άξονας Κρήτης» και
• η «Αποκατάσταση εδαφών παλαιών λιγνιτωρυχείων στη Δυτική Μακεδονία». Αυτές οι πέντε δράσεις απορροφούν περίπου τα 2/5 των επενδυτικών κεφαλαίων που προορίζονται για τις κατασκευές.

Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος των επενδυτικών κεφαλαίων που συνδέονται με τον κατασκευαστικό κλάδο προέρχεται από το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» το οποίο περιέχει τις τρεις δράσεις:

• «Εξοικονομώ κατ’ οίκον»,
• «Εξοικονομώ επιχειρώντας» και
• «Εξοικονομώ στο Δημόσιο».

Αυτές οι τρεις δράσεις του προγράμματος «Εξοικονομώ» απορροφούν περίπου το 1/5 των επενδυτικών κεφαλαίων που αφορούν στις κατασκευές. Τα υπόλοιπα κονδύλια του προγράμματος «Εξοικονομώ» συνδέονται με κλάδους όπως ο ηλεκτρισμός, η μεταποίηση, το εμπόριο και οι επαγγελματικές-επιστημονικές-τεχνικές δραστηριότητες.