Η περιπετειώδης διαδρομή του ελληνικού χρυσού και η αγωνιώδης προσπάθεια διάσωσής του ξεκινούσε αυτές τις ημέρες πριν από 84 χρόνια, στη σκιά της κατάρρευσης του μετώπου μετά την γερμανική επίθεση.
Το Απρίλιο του 1941 και ενώ επίκειται η είσοδος των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα, ο χρυσός της χώρας, 20 τόνοι χρυσού σε ράβδους και νομίσματα, φυγαδεύεται αρχικά στην Κρήτη και μετά στο εξωτερικό.
Τον χρυσό συνοδεύουν ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Κυριάκος Βαρβαρέσος, ο Υποδιοικητής, Γεώργιος Μαντζαβίνος, και μαζί τους οι υπάλληλοι της ΤτΕ Αριστείδης Λαζαρίδης, Μίνως Λεβής και Σωκράτης Κοσμίδης.
Ο Σωκράτης Κοσμίδης καταγράφει στο ημερολόγιό του τις μέρες αυτής της πολύχρονης περιπέτειας αλλά και όλη την πορεία της εξόριστης διοίκησης της ΤτΕ και της Κυβέρνησης. Ο Σ. Κοσμίδης μας αφήνει μια πολύτιμη μαρτυρία για την πορεία του πολέμου, την αγωνία για την εξέλιξή του και πολύτιμες λεπτομέρειες της καθημερινότητας της εποχής.
Το Ημερολόγιο 1941 – 1945, του Σωκράτη Κοσμίδη, έχει εκδοθεί από την Τράπεζα της Ελλάδος και είναι ελεύθερα διαθέσιμο σε ηλεκτρονική μορφή.
Η φυγάδευση του χρυσού
Όπως εξιστορεί η ιστορικός ‘Άντζελα Καραπάνου στην Εισαγωγή του Ημερολογίου του Σ. Κοσμίδη με απόφαση του Διοικητή, Κυριάκου Βαρβαρέσου, 20 τόνοι χρυσού σε ράβδους και νομίσματα, συσκευασμένοι σε 314 κιβώτια, μεταφέρθηκαν με αντιτορπιλικά του Πολεμικού Ναυτικού στο Υποκατάστημα Ηρακλείου όπου υπήρχαν ασφαλή χρηματοκιβώτια.
Το Υποκατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδος στα Χανιά, φωτογραφία ΤτΕ
Πολύ σύντομα προέκυψε επιτακτική ανάγκη φυγάδευσης του χρυσού από την Κρήτη σε πιο ασφαλή προορισμό έτσι στις 13 Μάϊου ξεκίνησε το δύσκολο ταξίδι της μεταφοράς, με πρώτο σταθμό την Αλεξάνδρεια, όπου ο χρυσός τοποθετήθηκε προσωρινά στο θησαυροφυλάκιο της Εθνικής Τράπεζας της Αιγύπτου.
Στη συνέχεια, μετά την υπέρβαση διαφόρων νομικών θεμάτων που προέβαλς η αιγυπτιακή κυβέρνηση, ο χρυσός μεταφέρθηκε με ειδικά μέτρα ασφαλείας μέσω του Σουέζ στο Ντέρμπαν της Νοτίου Αφρικής και κατόπιν στο Γκέρμιστον, όπου μετατράπηκε σε ράβδους, για να καταλήξει την Πρετόρια, όπου φυλάχθηκε στα θησαυροφυλάκια της South African Reserve Bank.
Η εξόριστη κυβέρνηση μετά την Κρήτη μετέβη επίσης στην Αίγυπτο, αρχικά στην Αλεξάνδρεια και κατόπιν στο Κάιρο.
Το Ημερολόγιο ξεκινά στις 17 Απριλίου 1941, λίγες ημέρες μετά την έναρξη της γερμανικής επίθεσης στα ελληνοβουλγαρικά και ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα και φτάνει μέχρι τις 26 Ιανουαρίου 1945 οπότε επιστρέφει στην απελευθερωμένη Ελλάδα.
Κρήτη, Αίγυπτος, Νότιος Αφρική και Λονδίνο ήταν οι σταθμοί της τετράχρονης πορείς του, διαδρομή που καλύπτεται στο ημορολόγιό του.
Οι καταγραφές Κοσμίδη για τη διαφυγή από την Αθήνα
Μ. Πέμπτη 17.4.41
«Αι επιχειρήσεις στο μέτωπο εναντίον των Γερμανών, ή μάλλον των Γερμανών εναντίον μας, που μας εκήρυξαν τον πόλεμο στας 6 Απριλίου δεν πηγαίνουν καθόλου καλά.
Σήμερα μάλιστα από το πρωί οι διάφοροι ανησυχητικαί διαδόσεις ωργίασαν»…«Πόσο απότομη αλλαγή καταστάσεως; Πού είνε όλος εκείνος ο ενθουσιασμός, ο εθνικός εκείνος παλμός που εκκινεί τους πάντας και τα πάντα, από της αυγής της 28.10.40, ποου οι Ιταλοί εκήρυξαν τον πόλεμο: όλα κατέρρευσαν μέσα στο δεκαήμερο…»…
…«Όλαι αι θυσίαι των εξ μηνών, όλο το αίμα που χάθηκεν στας εναντίον των Ιταλών επιχειρήσεις στην Αλβανία πηγαίνουν χαμένα»…
«Η Διοίκησις της Τράπεζης της Ελλάδος, στην επιδείνωση της καταστάσεως που προεβλέπετο, έπρεπε να ακολουθήσει την Νόμιμον Κυβέρνησιν της Χώρας, συναποκομίζουσα ότι ενόμιζεν αυύτη απαραίτητον στοιχείον, δια την περιφρούρησιν των συμφερόντων της Τράπεζας και του Κράτους».
«Σήμερα λοιπόν το βραδυνό, ειδοποιήθην ότι αύριον θα αναχωρούσαμε κατά της 8.30 το πρωί».
Μ. Παρασκευή 18.4.41
«Από τους 20 υπαλλήλους που επρόκειτο κατ’ αρχάς να αναχωρήσουμε, περιορισθημενω μόνον σε τέσσερας. Ο Α. Λαζαρίδης (Προσωπάρχης), ο Λ. Παλαμάς (σ.σ. πολύ σύντομα εγκατέλειψε την αποστολή), ο Μ. Λεβής και εγώ. Οι δυο Διοικηταί με της οικογένειές των θα ξεκινούσαν αργότερα από άλλο σημείον και, όπως επληροφορήθημεν αργότερα, θα επέβαιναν του αντιτορπιλικού που θα μας συνώδευε στο ταξείδι»…
«Το βαπόρι ευρίσκετο αυτού από εβδομάδες χωρίς την παραμικρά όχλησι από Γερμανικά αεροπλάνα. Δεν μπορώ όμως να πω το ίδιο και για σήμερα, γιατί στης 6.10 μ.μ, δηλ. 20 λεπτά προ της αναχωρήσεώς μας εδεχθήκαμεν την επίθεσιν δυο Γερμανικών αεροπλάνων. Δύο μπόμπες έπεσαν πλάι στο βαπόρι, δυό ακριβώς μέτρα από αυτό.»…
«Δεν θέλω να πιστεύω τόσο πολύ τις διαδώσεις περί δράσεως της Πέμπτης Φάλλαγος και της κατασκοπείας, αλλού μου κάνει εντύπωσι το γεγονός ότι το βαπόρι αυτό το άφιναν ανενόχλητο επί μιας εβδομάδα, σαν να μην το έβλεπαν τα Γερμανικά εροπλάνα, ενώ εντούτοις καθημερινώς περνούσαν από πάνω του. Και υο αντελήφθησαν μόνο σήμερα και μόλις 20 λεπτά προ τις ωρισμένης ώρας αναχωρήσεώς του.»…
Τρίτη του Πάσχα 22.4.41
«Πρωί λαμβάνουμε διαταγή από τον Διοικητή να ετοιμασθώμε δι’ αναχώρησιν το βράδυ. Η επιβίβασης θα γίνει στας 8.00 μ.μ. από τα Μέγαρα επί αντιτορπιλικού.»…
…«Κατεβαίνω με ταξί στον Πειραιά και μετά βρίσκω το Ελση στα Καρβουνιάρικα, όπου και επιβιβάζομαι,. Δεν γίνεται καμμία επίβλεψις, κανείς έλεγχος επιβιβάσεως. Μπορεί να μπεί μέσα όποιος θέλει να και επιβιβάση του α/π ότι θέλει. Και να συλλογίζεται κανείς την εκτάκτως κρίσιμο κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Ο Θεός μόνο μας προφύλαξε από εχθρική ενέργεια.»…
…«Ταξιδεύομε όλη την νύχτα άγρυπνοι, και με τα σωσίβια πλάι μας, ή μάλλον ξεπλωμένοι πάνω στης βαλίτσες με προσκέφαλα τα σωσίβια. Τα ξημερώματα ανέβηκα στο κατάστρωμα. Μας είχαν πη ότι θα μας συνόδευε το αντιτορπιλικό Ύδρα, δεν βλέπωωόμως τίποτε. Αντ’ αυτού δυο αεροπλάνα διαγράφουν κύκλο γύρω μας αλλά δεν μας πειράζουν, ίσως να επιστρέφουν από επιδρομής αλλού, όπου έρριψαν της βόμβες των. Ο Θεός φαίνεται μας προστατεύει.»
Τετάρτη 23 .4.41
«4.00 μ.μ. επί τέλους σώοι στην ξηρά, επιβιβαζόμαστε και αναμένοντος αυτοκινήτου και κατευθυνόμεθα στο υποκατάστημα Χανίων, όπου μας υποδέχονται οιΔιοικηταί ανυπομονούντες για την άφηξί μας. Εκείνοι είχαν φτάσει μαζύ με τον Βασιλέα και την Κυβέρνηση από τα εξημερώματα δι’ αντιτορπιλικού.
Εκεί πληροφορήθημεν ότι το αντιτορπιλικό Ύδρα που θα μας συνώδευε εβομβαρδίσθη την νύκτα και κατεβυθίσθη έξω της Αιγίνης, επίσης ότι και άλλα τινά πλοία εβομβαρδίσθησαν σε διάφορα σημεία της διαδρομής Ελλάδας – Κρήτης. Είχαμε τύχη, ο Θεός μας επροφύλαξε».
Κυριακή 4.5.41
«Η κατάσταση όσο πάει και χειρετερεύει. Ο πληθυσμός διαρκώς φεύγει από την πόλιν στα περίχωρα»…««Τα πορτοκάλια παίζουν ρόλο φρούτων και ροφής αυτοχρόνως»…«Το γάλα στα γαλακτοπωλεία το βρήκαμε (αγνό) προς δρχ. τρεις το ποτήρι. Τώρα νερομένο έχει πέντες δραχμές».
Τετάρτη 7.5.41
«Οι κ.κ. Λαζαρίδης και Λεβής αναχωρούν δι’ Ηράκλειον. Πρόκειται να αναχωρήσουν δι΄Αλεξάνδρειαν ως συνοδοί του χρυσού της Τραπέζης, τον οποίον μετέφερε η Διοίκησις από τα Αθήνας στο Ηράκλειο.»
Δευτέρα 19.5.41
«Απόψε ο κ. Διοικητής μού είπε ότι είνε η τελευταία βραδυά που κοιμούμαι στα Χανιά.»…
«Και αυτό γιατί την τελευταία ιδίως εβδομάδα η αεροπορικές επιδρομές των Γερμανών έχουν ενταθή ανησυχαστικώς.»
Ο Σωκράτης Κοσμίδης καταγράφει με επιμέλεια και συστηματικά τα επόμενα 4 χρόνια του πολέμου μέχρι την λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου και επιστροφή του στην Αθήνα στις 26 Ιανουαρίου 1945.
Σελίδα από το Ημερολόγιο του Σωκράτη Κοσμίδη, πηγή Τράπεζα της Ελλάδος
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
