Μισθοί, όχι κανόνια: Οι δαπάνες για την άμυνα και το πελατειακό κράτος

Στρατόπεδα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και στρατιές... βαθμοφόρων: Το πελατειακό και σπάταλο νεοελληνικό κράτος έχει αφήσει έντονο αποτύπωμα και στις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και στον προϋπολογισμό του 2025, όπου έχουν υπολογισθεί μεγάλες εξοπλιστικές δαπάνες, οι δαπάνες προσωπικού και το λειτουργικό κόστος καλύπτουν το 57% του αμυντικού προϋπολογισμού.

Στη δημόσια συζήτηση, οι αναφορές σε «αμυντικές δαπάνες» εκλαμβάνονται από τους περισσότερους ότι σχετίζονται με εξοπλισμούς. Στην πραγματικότητα, ακόμη και στα χρόνια από το 2021 και μετά, όπου οι Ένοπλες Δυνάμεις βγήκαν από τη μακρά περίοδο λιτότητας της μεγάλης οικονομικής κρίσης, οι εξοπλιστικές δαπάνες ήταν σταθερά χαμηλότερες από τις δαπάνες παροχών σε εργαζομένους, με μοναδική εξαίρεση το έτος 2022.

Συνολικά, την πενταετία 2021 - 2025, όπου άρχισε ο επανεξοπλισμός των Ενόπλων Δυνάμεων μετά τα μνημόνια, παροχές σε εργαζομένους και λειτουργικά έξοδα κάλυπταν το 54% του αμυντικού προϋπολογισμού. Στα χρόνια των μνημονίων, η σχέση είχε διαταραχθεί πλήρως. Αρκεί να αναφέρουμε ότι τα δύο τελευταία χρόνια «λιτών» εξοπλιστικών δαπανών, το 2019 και το 2020, οι δαπάνες για μισθούς και λειτουργικά έξοδα αντιστοιχούσαν στο 82% του αμυντικού προϋπολογισμού.

Οι αμυντικές δαπάνες (εκατ. ευρώ)

Η χαμένη δεκαετία

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει πιεστικές ανάγκες για εξοπλισμούς, ύστερα από τη χαμένη, προηγούμενη δεκαετία. Όπως φαίνεται στο γράφημα της Alpha Bank, οι επενδύσεις στην άμυνα ήταν μεγάλες μέχρι να ξεσπάσει η οικονομική κρίση, αλλά την περίοδο 2011 - 2021 έπεσαν σε επίπεδα της τάξεως του μισού δισ. ευρώ ετησίως, ενώ ως ποσοστό των συνολικών αμυντικών δαπανών υποχώρησαν χαμηλότερα και από το 10%.

Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάζονται στην ίδια μελέτη της Alpha Bank (Αμυντικές Δαπάνες και Νέα Αρχιτεκτονική Ασφάλειας της Ευρώπης: Δημόσια Οικονομικά και Καινοτομία), στην Ελλάδα παρατηρούνται από τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής των δαπανών προσωπικού στις συνολικές αμυντικές δαπάνες μεταξύ των χωρών του NATO.

Μόνο η Ιταλία και η Πορτογαλία έχουν λίγο μεγαλύτερη συμμετοχή των δαπανών προσωπικού στις συνολικές αμυντικές δαπάνες από την Ελλάδα. Οι Ένοπλες Δυνάμεις των ΗΠΑ εμφανίζουν λιγότερο από το μισό ποσοστό συμμετοχής των δαπανών προσωπικού στις αμυντικές δαπάνες. Η Πολωνία, που αντιμετωπίζει από τη Ρωσία μια απειλή που έχει αναλογίες με την τουρκική απειλή προς την Ελλάδα, δαπάνησε το 2024 το μεγαλύτερο μέρος του αμυντικού της προϋπολογισμού για εξοπλιστικά προγράμματα.

Πελατειακή λογική

Οι κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης διαχειρίσθηκαν τις Ένοπλες Δυνάμεις με τη γνωστή πελατειακή λογική που διέπει όλη τη λειτουργία του κράτους:

• Η χώρα διατηρεί, κατ' ανάγκη, μια μεγάλη στρατιωτική δύναμη για την αποτροπή της εξ ανατολών απειλής. Όμως, η δομή των Ενόπλων Δυνάμεων ήταν διαχρονικά υπερβολικά «γενναιόδωρη», με πολύ μεγάλους αριθμούς βαθμοφόρων, από τους υπαξιωματικούς μέχρι τα κορυφαία στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτός ήταν και ο κύριος παράγοντας διόγκωσης της μισθολογικής δαπάνης.
• Οι μονάδες των Ενόπλων Δυνάμεων αντιμετωπίσθηκαν από τις πολιτικές ηγεσίες σαν μοχλοί τοπικής ανάπτυξης και πελατειακών εξυπηρετήσεων, με αποτέλεσμα να φθάσουμε στα 830 στρατόπεδα σε όλη τη χώρα. Παρατηρήθηκε, επίσης, το παράδοξο φαινόμενο να διαθέτουμε πλήρως στελεχωμένα στρατόπεδα στην Πελοπόννησο και υποστελεχωμένα στη Βόρεια Ελλάδα. Αυτές οι υπερβολές κράτησαν διογκωμένα τα λειτουργικά έξοδα.

Μόλις το τελευταίο διάστημα γίνονται ορισμένες κινήσεις εξορθολογισμού από την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Άμυνας, με τις κρίσεις που μειώνουν τους αριθμούς των βαθμοφόρων και το κλείσιμο ή τις συγχωνεύσεις δεκάδων στρατοπέδων. Ενδεικτικό του.... πληθωρισμού βαθμοφόρων είναι ότι με τις κρίσεις μειώθηκε κατά 369 ο αριθμός των συνταγματαρχών, κατά 191 ο αριθμός των πλοιάρχων και 185 ο αριθμός των σμηνάρχων.

Πρέπει να τονισθεί, βεβαίως, ότι σε αρκετές περιόδους της μεταπολίτευσης υλοποιήθηκαν μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα, για τη χρησιμότητα, τη διαφάνεια και την αποτελεσματικότητα των οποίων έχει γίνει μεγάλη συζήτηση. Γεγονός είναι, όμως, ότι μετά τη χαμένη δεκαετία 2011 - 2021 έχουν μείνει πολύ μεγάλα κενά σε κρίσιμα οπλικά συστήματα, κυρίως στο Πολεμικό Ναυτικό και την Αεροπορία, για την κάλυψη των οποίων θα πρέπει να γίνει αγώνας δρόμου τα επόμενα χρόνια. 

Παράλληλα, εμφανίζονται νέες ανάγκες (όπως η αντιαεροπορική άμυνα, η ένταξη των drones στις Ένοπλες Δυνάμεις κ.α.), οι οποίες διογκώνουν τις ανάγκες για εξοπλιστικά προγράμματα και καθιστούν πιο αναγκαία από κάθε άλλη περίοδο την εκλογίκευση των δομών για να συμπιεσθούν οι δαπάνες για μισθούς και λειτουργικά κόστη και να απελευθερωθεί περισσότερος χώρος για εξοπλιστικά προγράμματα.

Διαχρονικά υψηλές αμυντικές δαπάνες

Η Ελλάδα έχει από τις υψηλότερες αμυντικές δαπάνες στο NATO, ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος. Όπως σημειώνει η Alpha Bank, 

• Από την ίδρυση του NATO, το 1949, οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας, ως ποσοστό του ΑΕΠ, κυμαίνονται
  σε σχετικά υψηλό επίπεδο λόγω της ιδιαίτερης γεωστρατηγικής της θέσης. Κατά τη διάρκεια,
  δε, κρίσιμων ιστορικών περιόδων το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σημαντικά, όπως μετά την τουρκική εισβολή
  στην Κύπρο, το 1974. 

  

• Επίσης, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το 2022, επηρέασε σημαντικά και την
  ευρύτερη ευρωπαϊκή περίμετρο, αυξάνοντας την αβεβαιότητα, ενώ και οι εντάσεις με τη γειτονική Τουρκία
  συνέβαλαν στην αύξηση των αμυντικών δαπανών. 

• Συγκριτικά με άλλες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, το ποσοστό των αμυντικών δαπανών ως προς το ΑΕΠ της χώρας μας είναι από τα υψηλότερα και, το 2024, διαμορφώθηκε σε 3,08% από 2,22%, το 2014, το 5ο υψηλότερο στο σύνολο των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ.