Ελπίδες εκτόνωσης της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης φέρνει η χθεσινή συμφωνία της Ρωσίας και της Ουκρανίας με τον ΟΗΕ για την απελευθέρωση της εξαγωγής σιτηρών από την Ουκρανία. Οι τιμές στις αγορές εμπορευμάτων δείχνουν ότι η επικίνδυνη έξαρση που σημειώθηκε μετά τη ρωσική εισβολή εκτονώνεται, όμως υπάρχουν ακόμη πολλές αμφιβολίες για το αν θα εφαρμοσθεί με επιτυχία η συμφωνία.
Η τιμή στα προθεσμιακά συμβόλαια του αμερικανικού σιταριού δίνει εικόνα εκτόνωσης της κρίσης. Χθες υποχώρησε περισσότερο από 6%, στα 755 δολ./μπούσελ και βρέθηκε περίπου στο επίπεδο όπου βρισκόταν πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Στις αρχές Μαρτίου, η τιμή είχε κάνει άλμα της τάξεως του 80%, λόγω της ανησυχίας για παύση του εφοδιασμού της αγοράς με σιτάρι της Ουκρανίας, που μαζί με τη Ρωσία έχουν ένα μερίδιο περίπου 25% στην παγκόσμια αγορά.
Η τιμή του σιταριού επέστρεψε στα επίπεδα προ του πολέμου
Ο Economist σημειώνει σε άρθρο του ότι, καθώς οι παγκόσμιες τιμές του σιταριού μειώθηκαν κατά περισσότερο από 6%, επιστρέφοντας στα προπολεμικά επίπεδα, ο Αντόνιο Γκουτέρες, γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, χαιρέτισε τη συμφωνία σαν «φάρο στη Μαύρη Θάλασσα». Η συμφωνία, όπως τόνισε, δεν ευνόησε τη μία ή την άλλη πλευρά, αλλά ολόκληρο τον κόσμο.
Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι 828 εκατομμύρια άνθρωποι πεινούν ήδη και ότι 50 εκατομμύρια σε 45 χώρες βρίσκονται στο χείλος της πείνας. Ο υπόλοιπος κόσμος, παλεύοντας με τον υψηλό πληθωρισμό, θα ελπίζει σε κάποια ανακούφιση από την κρίση του κόστους ζωής. Η Ουκρανία είναι ένας από τους σημαντικότερους εξαγωγείς σιταριού, κριθαριού, καλαμποκιού και ηλιελαίου στον κόσμο. Αλλά δεν μπόρεσε να εξαγάγει τα περισσότερα από τα προϊόντα της από την έναρξη του πολέμου τον Φεβρουάριο. Η Ρωσία κατέλαβε τα λιμάνια της Ουκρανίας στην Αζοφική Θάλασσα και απέκλεισε εκείνα στη Μαύρη Θάλασσα· Η Ουκρανία έχει ναρκοθετήσει τα δικά της ύδατα για να αποτρέψει μια αμφίβια εισβολή.
Στην Κωνσταντινούπολη οι απεσταλμένοι από τις αντιμαχόμενες πλευρές –ο Σεργκέι Σοϊγκού, υπουργός Άμυνας της Ρωσίας και ο Ολεξάντρ Κουμπράκοφ, υπουργός Υποδομών της Ουκρανίας– κάθισαν όσο πιο μακριά μπορούσαν σε ένα μακρύ τραπέζι, χωρισμένοι από τον κ. Γκουτέρες και τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πρόεδρο της Τουρκίας. Δεν υπέγραψαν συμφωνία μεταξύ τους, αλλά ξεχωριστές συμφωνίες με τον ΟΗΕ. Εκτός από το ότι επιτρέπει τις αποστολές τροφίμων από την Οδησσό και δύο άλλα λιμάνια, ο ΟΗΕ λέει ότι η συμφωνία θα διευκολύνει επίσης την εξαγωγή ρωσικών λιπασμάτων.
Η συμφωνία θα δημιουργήσει ένα κοινό κέντρο συντονισμού στην Κωνσταντινούπολη, στελεχωμένο από τους εμπόλεμους καθώς και από την Τουρκία και τον ΟΗΕ. Θα επιβλέπει τη διέλευση των φορτηγών πλοίων μέσα και έξω από τα ουκρανικά λιμάνια και θα τα επιθεωρεί για να διασφαλίσει ότι δεν μεταφέρουν «μη εξουσιοδοτημένα φορτία» (δηλαδή, όπλα). Δεν θα επιτραπεί η είσοδος σε Ρώσους αντιπροσώπους στα ουκρανικά λιμάνια, όπως είχε συζητηθεί κάποια στιγμή. Και η Ουκρανία επέμεινε ότι τα ρωσικά πολεμικά πλοία δεν θα επιτρέπεται να συνοδεύουν φορτηγά πλοία.
Ουκρανοί πλοηγοί θα καθοδηγήσουν τα πλοία στα ουκρανικά ύδατα. Οι επιθεωρήσεις των μεταφορικών πλοίων θα πραγματοποιούνται από το κοινό κέντρο στα τουρκικά λιμάνια. «Σε περίπτωση προκλήσεων, θα δοθεί άμεση στρατιωτική απάντηση», έγραψε στο Twitter ο Μιχάιλο Ποντόλιακ, σύμβουλος του προέδρου της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Η συμφωνία θα ισχύει για περιόδους 120 ημερών με δυνατότητα ανανέωσης.
Τα κενά της συμφωνίας
Όμως, η συμφωνία έχει μεγάλα κενά, όπως τονίζει ο Economist. Η διαδρομή του «θαλάσσιου ανθρωπιστικού διαδρόμου» δεν έχει ακόμη καθοριστεί. Το ίδιο ισχύει και για την ελάχιστη απόσταση που θα πρέπει να διατηρούν από τον διάδρομο τα στρατιωτικά πλοία, τα αεροσκάφη ή τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Δεν είναι σαφές ποιος θα κάνει την αποναρκοθέτηση που απαιτείται για να καθαρίσει το θαλάσσιο πέρασμα προς την Ουκρανία. Ο ΟΗΕ παραδέχεται ότι δεν έχει μέσα επιβολής της συμφωνίας.
Δεν υπάρχει ένδειξη ότι η συμφωνία θα οδηγήσει σε μια ευρύτερη ειρηνευτική συμφωνία, αλλά ισοδυναμεί με μια de facto κατάπαυση του πυρός στη θάλασσα. Οι πλευρές συμφώνησαν ότι «δεν θα αναλάβουν καμία επίθεση εναντίον εμπορικών πλοίων και άλλων πολιτικών πλοίων και λιμενικών εγκαταστάσεων». Η συμφωνία μπορεί να διευκολύνθηκε εν μέρει από την πρόσφατη αλλαγή της ναυτικής ισορροπίας δυνάμεων μετά από αρκετές εξελίξεις: την απομάκρυνση, τον περασμένο μήνα, των ρωσικών δυνάμεων από το Φιδονήσι, τη βύθιση του Moskva, της ναυαρχίδας της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και την ενίσχυση της ουκρανικής παράκτιας άμυνας με την παράδοση δυτικών πυραύλων.
Με τη βοήθεια της Δύσης, η Ουκρανία προσπαθεί να επεκτείνει εναλλακτικές οδούς εξαγωγής –από τον ποταμό Δούναβη και σιδηροδρομικώς και οδικώς προς τη δυτική Ευρώπη. Αλλά η περιορισμένη χωρητικότητα αυτών των διαδρομών δεν μπορεί να αντισταθμίσει τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Η Ουκρανία εξάγει μόνο περίπου 2 εκατομμύρια τόνους σιτηρών το μήνα, σε σύγκριση με περίπου 5 - 6 εκατ. τον μήνα πριν από τον πόλεμο. Ακόμη χειρότερα, όσα σιλό που δεν έχουν καταστραφεί στον πόλεμο είναι μισογεμάτα. Με περίπου 60 εκατομμύρια τόνους σιτηρών που αναμένονται από τη φετινή σοδειά να αρχίζουν τώρα να συγκομίζονται, η Ουκρανία στερείται αποθηκευτικών χώρων για περίπου 15 - 18 εκατ. τόνους σιτηρών. Εάν οι καλλιέργειες δεν μπορούν να αποσταλούν σύντομα, πολλά θα αφεθούν να σαπίσουν.
Η επισιτιστική κρίση δεν έχει τελειώσει
Η συμφωνία της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε να επιτρέψει στους Ουκρανούς αγρότες να πουλήσουν περισσότερα από τα προϊόντα τους και έτσι να κερδίσουν περισσότερα χρήματα για να αγοράσουν σπόρους και λιπάσματα για τη σπορά της επόμενης σεζόν. Δύο άλλοι παράγοντες συμβάλλουν στη μείωση των παγκόσμιων τιμών. Το ένα είναι ότι η συγκομιδή στο βόρειο ημισφαίριο πηγαίνει καλά. Η Ρωσία αναμένεται να φέρει μια σοδιά ρεκόρ σιταριού περίπου 90 εκατομμυρίων τόνων. Ένα δεύτερο είναι η ισχύς του δολαρίου, το οποίο καθιστά τα εμπορεύματα σε δολάρια πιο ακριβά για πολλούς αγοραστές και δημιουργεί ένα κίνητρο για τους αγρότες να φέρουν μεγαλύτερο μέρος της καλλιέργειάς τους στην αγορά.
Παρόλα αυτά, η επισιτιστική κρίση δεν έχει τελειώσει. Οι τιμές των σιτηρών μπορεί να μειώθηκαν κατά το ένα τρίτο από την κορύφωσή τους νωρίτερα φέτος, αλλά είναι 40% υψηλότερες από τον Ιανουάριο του 2020. Τα καύσιμα, τα λιπάσματα και άλλες εισροές παραμένουν ακριβές. Και ένας μακρύς πόλεμος πλησιάζει: οι μάχες μπορεί να επεκταθούν μέχρι το 2023. Αυτό εγείρει το ερώτημα εάν η συμφωνία μπορεί πραγματικά να κρατήσει και πόσα τρόφιμα μπορεί να παράγει η Ουκρανία.
Υποθέτοντας ότι η συμφωνία θα διατηρηθεί, δεν είναι σαφές πόσο σύντομα μπορεί να τεθεί σε ισχύ. Πιθανότατα θα περάσουν ένας έως δύο μήνες προτού τα πρώτα πλοία –που αναμένεται να είναι εκείνα που έχουν παγιδευτεί σε ουκρανικά λιμάνια από την έναρξη του πολέμου– μπορέσουν να σαλπάρουν. Η είσοδος νέων πλοίων σε λιμένες θα διαρκέσει περισσότερο, δεδομένης της ανάγκης να δημιουργηθεί ο μηχανισμός παρακολούθησης, να βρεθούν πρόθυμοι πλοιοκτήτες και πληρώματα και να διαπραγματευτούν την απαραίτητη ασφαλιστική κάλυψη.
Ο Μάικλ Μάγκντοβιτς της ολλανδικής τράπεζας Rabobank, εκτιμά ωστόσο ότι η Ουκρανία μπορεί να είναι σε θέση να διπλασιάσει την εξαγωγική της ικανότητα σε περίπου 4 εκατομμύρια τόνους τον μήνα, όχι πολύ μακριά από τον προπολεμικό αριθμό. Αλλά αν υπάρξουν καθυστερήσεις και τα σκάφη δεν μπορούν να φύγουν από την Οδησσό μέχρι τον Οκτώβριο, πρόσθεσε, μέρος της σοδειάς μπορεί να χαθεί. Οποιαδήποτε καθυστέρηση εφαρμογής της συμφωνίας μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη αναταραχή στην αγορά. «Υπάρχει τεράστιος ανοδικός κίνδυνος για τις τιμές εάν η συμφωνία καταρρεύσει», λέει στον Economist ο κ. Μάγκντοβις. «Οι τιμές θα εκτοξευθούν στα ύψη», προσθέτει.
Πολλοί αναρωτιούνται αν η συμφωνία είναι πολύ καλή για να είναι αληθινή. «Δυσκολεύομαι να δω τι μπορεί να κερδίζουν από τη συμφωνία οι Ρώσοι», λέει στέλεχος μεγάλης εταιρείας εμπορίας αγροτικών προϊόντων. Εξάλλου, ο κ. Πούτιν έχει παραβιάσει προηγούμενες συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός στην Ουκρανία. Γιατί να ρίξει στην Ουκρανία μια οικονομική σανίδα σωτηρίας όταν οι δυνάμεις του δυσκολεύονται να προχωρήσουν στο πεδίο της μάχης;
Ο Αλεξάντερ Γκάμπουεφ του Carnegie Endowment for International Peace, μιας αμερικανικής δεξαμενής σκέψης, υποστηρίζει ότι η στροφή του κ. Πούτιν είναι σε μεγάλο βαθμό μια απάντηση στην πίεση από φιλικές χώρες μέσα και γύρω από τη Μέση Ανατολή – κυρίως την Τουρκία, η οποία τώρα λειτουργεί ως ένας σημαντικός οικονομικός δίαυλος μεταξύ της Ρωσίας και του εξωτερικού κόσμου. «Όσον αφορά τον γεωοικονομικό πόλεμο του Κρεμλίνου εναντίον της Δύσης», έγραψε στο Twitter ο κ. Γκαμπούεφ, «η Μόσχα εξακολουθεί να έχει πολλά αιχμηρά αντικείμενα στην εργαλειοθήκη της πέρα από τις εξαγωγές σιτηρών –και το φυσικό αέριο είναι το πιο ισχυρό».
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
