Νέους κανόνες παιχνιδιού για τις επιχειρήσεις που βρίσκονται σε δυσχέρεια ή λειτουργούν σε κατάσταση «ζόμπι», με σοβαρό αντίκτυπο στην Ελλάδα, φέρνει η Ευρωπαϊκή Ένωση με τη συμφωνία που επιτεύχθηκε στα τέλη του περασμένου χρόνου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την εναρμόνιση βασικών κανόνων της πτωχευτικής νομοθεσίας στις 27 χώρες - μέλη. Η συμφωνία είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη χώρα μας, όπου εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων, σχεδόν μία στις δέκα, οι οποίες συνεχίζουν να λειτουργούν για χρόνια, παρότι δεν είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν τις υποχρεώσεις τους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται από το 2022 σε διαδικασία έκδοσης μιας νέας Οδηγίας, που θα βοηθήσει να ξεπερασθεί ένα βασικό πρόβλημα της Ευρώπης, το οποίο εμποδίζει την επενδυτική δραστηριότητα, δηλαδή τον κατακερματισμό της πτωχευτικής νομοθεσίας, που καθορίζεται σε εθνικό επίπεδο. Όπως ανακοίνωσε στις 13 Δεκεμβρίου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, «η προσέγγιση των εθνικών καθεστώτων αφερεγγυότητας θα καταστήσει την ΕΕ ελκυστικότερη για τους επενδυτές. Επί του παρόντος, οι διασυνοριακοί επενδυτές όταν αξιολογούν μια επενδυτική ευκαιρία πρέπει να λαμβάνουν υπόψη 27 διαφορετικούς κανόνες περί αφερεγγυότητας».
Μία από τις μεγάλες αλλαγές που ήδη έχουν συμφωνηθεί, κατόπιν δύσκολων διαπραγματεύσεων επί του αρχικού σχεδίου Οδηγίας που κατέθεσε η Κομισιόν το 2022, αφορά την καθιέρωση σε όλα τα κράτη μέλη ενός αυτόματου μηχανισμού, βάσει του οποίου οι διευθυντές των επιχειρήσεων θα υποχρεώνονται να υποβάλλουν αίτηση ένταξης στο εθνικό καθεστώς πτωχευτικής νομοθεσίας, όταν θα διαπιστώνουν ότι μια επιχείρηση βρίσκεται σε δυσχέρεια, δηλαδή δεν είναι σε θέση να εξυπηρετήσει τις υποχρεώσεις της. Από αρκετά κράτη μέλη εκφράσθηκε, στο πλαίσιο αυτής της διαπραγμάτευσης, ο φόβος ότι ο αυτόματος μηχανισμός θα οδηγήσει σε απότομη αύξηση των πτωχεύσεων.
Τελικά, οι κυβερνήσεις βρήκαν συμβιβαστική φόρμουλα που κρατά τη βασική φιλοσοφία της αρχικής πρότασης, δηλαδή ότι εντός καθορισμένου χρονικού διαστήματος οι διευθυντές μιας προβληματικής επιχείρησης θα είναι υποχρεωμένοι να υποβάλλουν αίτηση πτώχευσης. Στόχος είναι να μην συνεχίζει να «σέρνεται» μια επιχείρηση που βρίσκεται σε δυσχέρεια και να λειτουργεί σαν «ζόμπι», καθώς αυτό, εκτός των άλλων δυσμενών συνεπειών για την οικονομία, θέτει σε κίνδυνο περαιτέρω απώλειας περιουσιακών στοιχείων, κάτι που σημαίνει ότι θα αυξηθούν και οι απώλειες των πιστωτών.
Όπως ανακοίνωσε το Συμβούλιο, οι διευθυντές θα είναι υποχρεωμένοι να καταθέτουν αίτηση υπαγωγής στη νομοθεσία περί αφερεγγυότητας το αργότερο εντός τριών μηνών, αφού διαπιστώσουν την οικονομική αδυναμία της επιχείρησης. Αν δεν το κάνουν, θα έχουν προσωπική ευθύνη έναντι των πιστωτών. Ειδικότερα, το Συμβούλιο τονίζει ότι;
- Ένα άλλο μέτρο για τη μεγιστοποίηση της αξίας ανάκτησης υπέρ του πιστωτή είναι η ευθυγράμμιση των εθνικών κανόνων σχετικά με την υποχρέωση του διευθυντή να υποβάλει εγκαίρως αίτηση για διαδικασία αφερεγγυότητας. Με τη θέση του Συμβουλίου διασφαλίζεται ότι οι διευθυντές πρέπει να υποβάλουν την αίτηση για την έναρξη διαδικασίας αφερεγγυότητας εντός τριών μηνών από τη στιγμή που υποπίπτει στην αντίληψή τους ότι η εταιρεία βρίσκεται σε χρηματοοικονομική δυσχέρεια.
- Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να προβλέπουν ότι η υποχρέωση αυτή αναστέλλεται εάν λάβουν μέτρα που αποσκοπούν στην αποφυγή πρόκλησης ζημίας στους πιστωτές της αφερέγγυας εταιρείας και στην εξασφάλιση επιπέδου προστασίας των πιστωτών ισοδύναμου με την προστασία που παρέχει η υποχρέωση υποβολής αίτησης για τη διαδικασία αφερεγγυότητας.
Η διαπραγμάτευση για την ολοκλήρωση της κοινοτικής Οδηγίας θα συνεχισθεί τους επόμενους μήνες, υπό την πολωνική προεδρία και εκτιμάται ότι η τελική συμφωνία δεν απέχει πλέον πολύ. Ακολούθως, θα αρχίσει η εναρμόνιση της εθνικής πτωχευτικής νομοθεσίας των κρατών - μελών, ώστε να αρχίσει και η εφαρμογή του νέου ευρωπαϊκού πλαισίου.
Τι σημαίνει η Οδηγία για την Ελλάδα
Νομικοί εκτιμούν ότι η νέα Οδηγία θα έχει μεγάλη επίδραση στην Ελλάδα, καθώς η χώρα μας έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά επιχειρήσεων στην Ευρώπη που λειτουργούν σε καθεστώς «ζόμπι», κυρίως εξαιτίας της κληρονομιάς που άφησε πίσω της η μεγάλη οικονομική κρίση. Οι διευθυντές αυτών των επιχειρήσεων, όπως βεβαίως γενικότερα οι διευθυντές επιχειρήσεων που βρίσκονται σε δυσχέρεια, θα είναι υποχρεωμένοι να προσφεύγουν στην πτωχευτική νομοθεσία εντός τριών μηνών, αλλιώς θα είναι προσωπικά υπεύθυνοι έναντι των πιστωτών, κάτι που αναμένεται να επιταχύνει την εκκαθάριση των ζόμπι.
Στην Ελλάδα είναι κανόνας ότι οι επιχειρήσεις προτιμούν να συνεχίζουν τη λειτουργία τους σαν «ζόμπι», παρά να προσφεύγουν στην πτωχευτική νομοθεσία, κάτι που εν μέρει αποδίδεται και στο εξαιρετικά αναποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο που υπήρχε μέχρι την καθιέρωση του νέου πτωχευτικού νόμου, το 2020, ο οποίος πρόσφατα αξιολογήθηκε από τον ΟΟΣΑ ως ένας από τους δύο καλύτερους των χωρών μελών του, με μικρή διαφορά από τον βρετανικό.
Είναι αξιοσημείωτο, όμως, ότι, ακόμη και μετά τη θετική αλλαγή του πτωχευτικού νόμου, ο αριθμός των πτωχεύσεων, όπως καταγράφεται από την ΕΛΣΤΑΤ, παραμένει πολύ μικρός και μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχει περιορισθεί αισθητά, κάτι που πολλοί αναλυτές αποδίδουν στη στήριξη που δόθηκε από το κράτος στις επιχειρήσεις για να ξεπερασθούν οι επιπτώσεις της πανδημίας, μια στήριξη που βοήθησε και αρκετές εταιρείες «ζόμπι» να αποφύγουν την πτώχευση.
Οι πτωχεύσεις στην Ελλάδα

«Ζόμπι» στην Ελλάδα σχεδόν μία στις δέκα επιχειρήσεις
Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ, οι επιχειρήσεις «ζόμπι» έφθασαν στη διάρκεια της κρίσης να αντιστοιχούν σχεδόν στο ένα πέμπτο των ελληνικών επιχειρήσεων και πλέον έχουν μειωθεί σημαντικά, όμως εξακολουθούν να αποτελούν σχεδόν το ένα δέκατο του αριθμού των επιχειρήσεων της χώρας, ενώ σε πολλούς κλάδους το ποσοστό είναι αρκετά υψηλότερο. Την ίδια ώρα, «κόκκινα» επιχειρηματικά δάνεια 33 δισ. ευρώ έχουν φύγει μεν από τους ισολογισμούς των τραπεζών, αλλά παραμένουν υπό τη διαχείριση των servicers.
Σημειώνεται ότι ως «ζόμπι» ορίζονται οι εταιρείες που έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον δέκα χρόνια λειτουργίας και έχουν δείκτη κάλυψης των τόκων χαμηλότερο από 1 για τα τελευταία τρία συνεχή χρόνια, δηλαδή ουσιαστικά δεν μπορούν να πληρώνουν τους τόκους του χρέους τους.
Όπως φαίνεται στο γράφημα, το ποσοστό των «ζόμπι» στην Ελλάδα ήταν αρκετά υψηλό ακόμη και σε καλές εποχές (10% το 2004, όταν στην Ευρωζώνη, σύμφωνα με παλιότερη ανάλυση της ΕΚΤ, ήταν γύρω στο 2%) και εκτινάχθηκε στο 18,6% στην κορύφωση της οικονομικής κρίσης, το 2013. Το 2021, για πρώτη φορά στην 20ετία, το ποσοστό έγινε μονοψήφιο (8,9%), παραμένοντας όμως πάντα σε πολύ υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με την ευρωζώνη.

Κλάδοι με πολύ υψηλά ποσοστά «ζόμπι»
Πίσω από αυτή τη γενική εικόνα της μείωσης του ποσοστού των «ζόμπι» βρίσκονται πολλοί (συνολικά 17) επιμέρους επιχειρηματικοί κλάδοι που εξακολουθούσαν να έχουν το 2021 διψήφια ποσοστά «ζόμπι» και ορισμένοι μάλιστα να έχουν... στρατιές ασθενών επιχειρήσεων, με ποσοστά ακόμη και πάνω από 50%.
Όπως φαίνεται στον πίνακα, στους διψήφιους κλάδους της αποθήκευσης και υποστηρικτικών προς τη μεταφορά δραστηριότητες και των κατασκευών τα ποσοστά παγίου κεφαλαίου των «ζόμπι» έφθαναν το 62% και το 52%, αντίστοιχα. Μεταξύ άλλων, δύο κλάδοι που συνδέονται με την «ατμομηχανή» της οικονομίας, τον τουρισμό, είχαν υψηλά ποσοστά: τα τουριστικά πρακτορεία, με 20%, και τα καταλύματα - υπηρεσίες εστίασης με 12%.
Διψήφιοι κλάδοι με μεγάλη συγκέντρωση «ζόμπι»* | |
Αποθήκευση και υποστηρικτικές προς τη μεταφορά δραστηριότητες | 62% |
Κατασκευές | 52% |
Κατασκευή μηχανοκίνητων, ρυμουλκούμενων και ημιρυμουλκούμενων οχημάτων | 38% |
Δραστηριότητες ενοικίασης και εκμίσθωσης | 27% |
Βιομηχανία ξύλου και κατασκευή προϊόντων από ξύλο και φελλό, εκτός από έπιπλα | 25% |
Δραστηριότητες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες. Δραστηριότητες υπηρεσιών ενημέρωσης | 24% |
Παραγωγή κινηματ/κών ταινιών, βίντεο και τηλεοπτικών προγραμμάτων, ηχογραφήσεις και μουσικές εκδόσεις. Δραστηριότητες προγραμματισμού και ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών | 23% |
Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων, γραφείων οργανωμένων ταξιδιών και άλλων υπηρεσιών κρατήσεων | 20% |
Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων | 17% |
Εμπόριο και επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών | 13% |
Κατασκευή λοιπού εξοπλισμού μεταφορών | 12% |
Καταλύματα και υπηρεσίες εστίασης | 12% |
Άλλες επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες | 12% |
Παραγωγή βασικών μετάλλων | 11% |
Εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραμμένων μέσων | 10% |
Κατασκευή προϊόντων από καουτσούκ και πλαστικές ύλες | 10% |
Λοιπές διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες | 10% |
*Ποσοστό παγίου κεφαλαίου σε επιχειρήσεις «ζόμπι» |