Τα δύο μεγάλα εμπόδια στην επέκταση των φθηνών πληρωμών μέσω του IRIS

Την ώρα που ο επιχειρηματικός κόσμος ζητεί επιτακτικά να συνδυασθεί η γενικευμένη υποχρεωτικότητα των ηλεκτρονικών πληρωμών με τη μείωση των πάσης φύσεως προμηθειών, το πιο ισχυρό «όπλο» που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σε αυτή την κατεύθυνση, το σύστημα άμεσων και φθηνών πληρωμών IRIS λειτουργεί με δύο σοβαρούς περιορισμούς που περιορίζουν δραστικά την εμβέλειά του: το χαμηλό ημερήσιο όριο συναλλαγών των 500 ευρώ και την απουσία δυνατότητας να εξυπηρετήσει συναλλαγές, στα φυσικά σημεία, καταναλωτών με επιχειρήσεις.

Το IRIS είναι ένα σύστημα άμεσων πληρωμών, δηλαδή πληρωμών που ολοκληρώνονται σε λίγα δευτερόλεπτα και 24 ώρες το 24ωρο, το οποίο δημιούργησε η διατραπεζική εταιρεία ΔΙΑΣ σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδος, «πατώντας» στην υποδομή άμεσων πληρωμών TIPS, την οποία δημιούργησε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εντός του ευρωπαϊκού συστήματος πληρωμών Target2, το οποίο έχει πλέον ενσωματώσει νέες λειτουργίες και μετονομάσθηκε σε T2.

Διακηρυγμένος στόχος της ΕΚΤ είναι οι άμεσες πληρωμές, που έχουν ελάχιστο κόστος για τους συναλλασσόμενους, να γενικευθούν και να επεκταθούν σταδιακά στο σύνολο των συναλλαγών. Στρατηγικός στόχος, εκτός όλων των άλλων, είναι να μειωθεί η μειωθεί η συμμετοχή στις πληρωμές των υπερεθνικών, αμερικανικών οργανισμών (Visa, Mastercard), ώστε και να περιορισθούν οι επιβαρύνσεις επιχειρήσεων και καταναλωτών από τις προμήθειες που εισπράττουν, αλλά και να εμπεδωθεί ευρωπαϊκός έλεγχος στις πληρωμές.

Στην Ελλάδα, το IRIS άρχισε ως μια εφαρμογή για εύκολη μεταφορά μετρητών μεταξύ φίλων, με λίγες κινήσεις στο κινητό τους και χωρίς προμήθεια, αλλά πλέον εξελίσσεται σε ένα σύστημα με αναβαθμισμένο ρόλο στις πληρωμές, αφού η κυβέρνηση πήρε την πρωτοβουλία να καθιερώσει φέτος την υποχρεωτική αποδοχή άμεσων πληρωμών από όλους τους ελεύθερους επαγγελματίες και τις ατομικές επιχειρήσεις που υποχρεούνται να διατηρούν επαγγελματικούς λογαριασμούς.

Οι προμήθειες που επιβάλλονται από το IRIS στους επαγγελματίες είναι πολύ χαμηλότερες από τις αντίστοιχες στις πληρωμές μέσω των POS. Ειδικότερα, οι χρεώσεις στον επαγγελματία δεν ξεπερνούν το 0,5%, δηλαδή για μια συναλλαγή των 500 ευρώ που είναι το ανώτατο ημερήσιο όριο οι τράπεζες χρεώνουν μέχρι 2,5 ευρώ.

Τα δύο μεγάλα εμπόδια

Όμως, ενώ το IRIS έχει όλες τις προϋποθέσεις να γίνει το σύστημα πληρωμών που θα επεκταθεί πολύ γρήγορα στις περισσότερες συναλλαγές, ώστε να ασκηθεί πίεση για τη μείωση των προμηθειών και μέσω των POS, που μπορεί να ξεπερνούν και το 3% με τη μερίδα του λέοντος να πηγαίνει στις Visa και Mastercard, η επέκτασή του περιορίζεται από δύο μεγάλα εμπόδια:

1. Το ανώτατο όριο συναλλαγών των 500 ευρώ για επιχειρήσεις: Το όριο αυτό ίσχυε από την εποχή που το IRIS κυρίως εξυπηρετούσε μεταφορές χρημάτων μεταξύ φίλων και δεν είχε ακόμη αναδειχθεί ως ένα από τα βασικά μέσα πληρωμών, με υποχρεωτική αποδοχή του βάσει σχετικής νομοθεσίας. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, για τη μετάβαση στη νέα εποχή έγινε μια απλή, διεκπεραιωτική μεταφορά του ορίου που ίσχυε και σε όλο το φάσμα των νέων συναλλαγών που εξυπηρετούνται από το IRIS. Έτσι, το σύστημα αντιμετωπίζει με τον ίδιο τρόπο τον καταναλωτή που θέλει να πληρώσει π.χ. μια αμοιβή σε δικηγόρο ή συμβολαιογράφο, με αυτόν που θέλει να στείλει ένα μικροποσό σε ένα φίλο του. Αυτό περιορίζει πολύ, σε βαθμό αχρήστευσης σε ορισμένες συναλλαγές, τη λειτουργικότητα του IRIS. Μια δικηγορική αμοιβή 800 ευρώ, για παράδειγμα, δεν μπορεί να πληρωθεί με μία συναλλαγή μέσω IRIS, λόγω υπέρβασης του ημερήσιου ορίου και οι συναλλασσόμενοι θα πρέπει να αναζητήσουν μια άλλη λύση, όπως η -πολύ ακριβότερη- πληρωμή μέσω κάρτας/POS. Σύμφωνα με πληροφορίες, έχουν αρχίσει συζητήσεις για την αύξηση του ορίου, αλλά προς το παρόν δεν φαίνεται να υπάρχει μεγάλη διάθεση από πλευράς των τραπεζών που μετέχουν στη ΔΙΑΣ, καθώς οι ίδιες εκδίδουν και κάρτες, χρεωστικές και πιστωτικές, που θα χάσουν μερίδια στην αγορά πληρωμών εάν επεκταθεί η χρήση του IRIS. Έτσι, παραμένει άγνωστο προς το παρόν αν και πότε θα αυξηθεί το πλαφόν ημερήσιων συναλλαγών για να γίνει το IRIS πιο χρήσιμο σε περισσότερες κατηγορίες επαγγελματιών, πέραν αυτών που διεκπεραιώνουν μικρές, καθημερινές συναλλαγές.
2. Η μη επέκταση, προς το παρόν, του IRIS στις συναλλαγές με επιχειρήσεις: Η νομοθεσία προβλέπει ότι δεν θα μείνει μόνο στους επαγγελματίες και τις ατομικές επιχειρήσεις η υποχρεωτική αποδοχή πληρωμών με IRIS. Ορίζει ότι όλες επιχειρήσεις, στις οποίες είναι σήμερα υποχρεωτική η αποδοχή πληρωμών με κάρτες, θα υποχρεωθούν να δέχονται τα συστήματα άμεσης πληρωμής. Όμως, αυτή η υποχρέωση θα ισχύσει πολύ αργότερα, από 1.12.2024, καθώς δεν υπάρχει ακόμη στο IRIS η υποδομή. Σήμερα, το IRIS διαθέτει τρεις υπηρεσίες: Person to Person (μεταξύ ιδιωτών), Person to Business (για πληρωμή σε ατομικές επιχειρήσεις ή ελεύθερους επαγγελματίες) και Commerce (για πληρωμή σε ηλεκτρονικά καταστήματα). Δεν διαθέτει, όμως, μια εφαρμογή όπου μια εμπορική ή άλλη επιχείρηση θα μπορεί να ενεργοποιήσει το IRIS για πληρωμές εντός καταστήματος. Επίσης, για πληρωμές B2B το IRIS δεν διαθέτει ακόμη αντίστοιχη εφαρμογή, πιθανότατα επειδή οι τράπεζες λαμβάνουν σημαντικές προμήθειες από εμβάσματα μεταξύ επιχειρήσεων και θέλουν να αποφύγουν μείωση αυτών των εσόδων.

Υπάρχουν, βεβαίως, και άλλα πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν ελεύθεροι επαγγελματίες και ατομικές επιχειρήσεις στη χρήση του IRIS. Ένα σοβαρό εξ αυτών είναι ότι το σύστημα δεν επιτρέπει να δηλώσει ένας επαγγελματίες ή μια ατομική επιχείρηση περισσότερους από έναν αριθμούς κινητού τηλεφώνου που συνδέονται με το IRIS για τη διενέργεια συναλλαγών, κάτι που σημαίνει ότι ένας περιπτεράς ή ταξιτζής μπορεί να χρησιμοποιεί το κινητό μόνο για μία βάρδια, ή να επιβαρυνθεί για να αποκτήσει έναν αριθμό που θα λειτουργεί μόνιμα για την επιχειρηματική του δραστηριότητα.

Διαπραγματεύσεις για μείωση προμηθειών

Η περιορισμένη επέκταση του IRIS δεν έχει επιτρέψει το σύστημα άμεσων πληρωμών να γίνει ακόμη το ισχυρό «όπλο», για να συνδυασθεί η μετάβαση στις υποχρεωτικές ηλεκτρονικές πληρωμές (κάτι που γίνεται μόνο στην Ελλάδα και στην Ιταλία) με μια ουσιώδη μείωση των επιβαρύνσεων του επιχειρηματικού κόσμου με προμήθειες. Οι πληρωμές μέσω καρτών στα POS επιβαρύνονται με χρεώσεις των επιχειρήσεων που μπορεί να ξεπερνούν και το 3% και καταβάλλονται πρωτίστως στις Visa και Mastercard και, σε μικρότερο βαθμό, στις τράπεζες που εκδίδουν τις κάρτες και στις εταιρείες εκκαθάρισης των συναλλαγών (acquirers).

Το υπουργείο Οικονομικών βρίσκεται σε συζητήσεις εδώ και αρκετό καιρό με τους «κρίκους» αυτής της αλυσίδας πληρωμών, ιδιαίτερα για να βρεθεί ένας τρόπος να μειωθούν δραστικά ή να μηδενισθούν οι προμήθειες σε μικρής αξίας συναλλαγές (μέχρι 10 ευρώ), οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να εξανεμίζουν εντελώς το κέρδος του επιχειρηματία (π.χ. στις πωλήσεις εφημερίδων ή προϊόντων καπνού). Σύμφωνα με πληροφορίες, με τις τράπεζες και τους acquirers φαίνεται να υπάρχει περιθώριο για μια συμφωνία, ώστε να μη χρειασθεί η κυβέρνηση να επιβάλει δια νόμου τη μείωση των προμηθειών, όμως είναι αρκετά δύσκολη η συζήτηση με Visa και Mastercard.

Όσο κρατούν αυτές οι συζητήσεις, οι εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου εντείνουν την πίεση στην κυβέρνηση να δώσει μια λύση για να μειωθούν οι προμήθειες. Χθες, η Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων ζήτησε από τον υφυπουργό Οικονομικών, Χάρη Θεοχάρη, να επανεξετασθεί το ύψος των τραπεζικών προμηθειών και να υπάρξει άμεση μείωση του κόστους των συναλλαγών μέσω των POS. Πιθανόν, αν το IRIS λειτουργούσε ήδη με μεγαλύτερη εμβέλεια, καλύπτοντας όλες τις συναλλαγές και με μεγάλα ημερήσια όρια, αυτή η συζήτηση να ήταν ήδη περιττή…