Με πρόστιμα - μαμούθ θα τιμωρούνται οι θυγατρικές των πολυεθνικών

Με πρόστιμα τεράστιου ύψους, καθώς θα υπολογίζονται με βάση τον παγκόσμιο τζίρο τους και όχι με βάση τον κύκλο εργασιών στην Ελλάδα, θα βρίσκονται αντιμέτωπες οι πολυεθνικές εταιρείες, ενώ οι μεγάλοι «παίκτες» σε κάθε κλάδο της αγοράς θα παρακολουθούνται πλέον από την Επιτροπή Ανταγωνισμού όχι μόνο για το σχηματισμό καρτέλ μέσω συνεννόησης με ανταγωνιστές, αλλά και για έμμεσες πρακτικές που μπορεί να οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα.

Αυτές είναι δύο σημαντικές αλλαγές που φέρνει στη νομοθεσία για τον ανταγωνισμό το νομοσχέδιο που κατατέθηκε στη Βουλή την Τρίτη, 18 Ιανουαρίου, από το οποίο βεβαίως, όπως είναι γνωστό, λείπει η διάταξη που είχε προτείνει η νομοπαρασκευαστική επιτροπή υπό τον πρόεδρο της Επιτροπής Ανταγωνισμού, Ιωάννη Λιανό, στόχος της οποίας ήταν να ελεγχθεί με μια ειδική ρύθμιση η συμπεριφορά επιχειρήσεων με κυρίαρχη, αλλά όχι τυπικά δεσπόζουσα, θέση σε ψηφιακά οικοσυστήματα (όπως, για παράδειγμα, το οικοσύστημα της Airbnb).

Η κυβέρνηση έκρινε, ακούγοντας τις παρατηρήσεις ενδιαφερόμενων επιχειρήσεων, ότι δεν χρειάζεται μια ειδική ρύθμιση για τα οικοσυστήματα, η οποία πιθανόν να δημιουργούσε νομική αβεβαιότητα. Ο κ. Λιανός, από την πλευρά του, έχει εξηγήσει, μιλώντας στο BusinessDaily, γιατί ήταν απαραίτητη, κατά την άποψή του, αυτή η ρύθμιση που τελικά απαλείφθηκε:

• Υπάρχουν πάρα πολλές άλλες πλατφόρμες ή μεγάλες επιχειρήσεις -μπορώ να σας δώσω παραδείγματα στον τουριστικό τομέα η booking.com, η Expedia, το Airbnb- οι οποίες δεν υπόκεινται στον συγκεκριμένο κανονισμό και για τις οποίες ενδεχομένως θα μπορούσε να εφαρμοστεί το εθνικό δίκαιο ανταγωνισμού σε περίπτωση βέβαια που προχωρούσαν σε αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές. Υπάρχουν επίσης και επιχειρήσεις μη ψηφιακές, γιατί η ιδέα των οικοσυστημάτων ήταν κάτι που ξεκίνησε από την ψηφιακή οικονομία αλλά πλέον αναπτύχθηκε και σε μη ψηφιακές αγορές, οι οποίες επίσης προσπαθούν να δημιουργήσουν αυτά τα κέντρα, να προχωρήσουν και να δημιουργήσουν οικοσυστήματα επιχειρηματικά. Οι τράπεζες π.χ. μπορεί να είναι, μπορεί να είναι επιχειρήσεις μεγάλες όπως ο ΟΤΕ ή ο ΟΠΑΠ, οι οποίες θα εξαπλωθούν εκτός του συγκεκριμένου τομέα στον οποίο δρουν για να απλωθούν σε διάφορες άλλες υπηρεσίες κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα θετικό γιατί δίνει μια σημαντική ευελιξία και επίσης δίνει τη δυνατότητα στους μεγάλους παίκτες να δράσουν ως κέντρο καινοτομίας και να διαχύσουν αυτή την καινοτομία ευρύτερα στο οικοσύστημα τους. Αλλά για να προχωρήσει όμως αυτό και να λειτουργήσει θετικά για την οικονομία, θα πρέπει να αποφύγουμε οι συγκεκριμένοι παίκτες να μπορούν να καταχραστούν αυτής της εξάρτησης την οποία έχουν έναντί τους οι υπόλοιπες εταιρείες και συνεπώς να λειτουργήσουν αρνητικά στα κίνητρα καινοτομίας τα οποία έχουν οι μικρότερες επιχειρήσεις, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις οι οποίες αποτελούν μέρος του οικοσυστήματος τους. Τώρα, η Επιτροπή Ανταγωνισμού με το παρόν νομικό πλαίσιο μπορεί να δράσει μόνο σε περίπτωση που οι επιχειρήσεις αυτές έχουν δεσπόζουσα θέση σε μια αγορά. Πολλές φορές όμως βλέπουμε ότι δεν είναι απαραίτητο μια επιχείρηση σαν αυτές που ανέφερα να έχουν δεσπόζουσα θέση σε μια συγκεκριμένη αγορά. Η δύναμη την οποία αντλούν δεν προέρχεται από μια αγορά. Προέρχεται από την παρουσία τους σε πολλές αγορές συγχρόνως. Οπότε μπορεί μια επιχείρηση να μην έχει δεσπόζουσα θέση σε μια αγορά αλλά να αντλεί ισχύ από την παρουσία της σε πολλαπλές αγορές οι οποίες είναι συνδεδεμένες και από τη δυνατότητα που έχει πρόσβασης στους τελικούς καταναλωτές. Και αυτό ακριβώς το κενό του νόμου θέλαμε να καλύψουμε μέσω αυτής της πρότασης που είχαμε κάνει για τα οικοσυστήματα και την κατάχρηση θέσης ισχύος σε οικοσυστήματα δομικής σημασίας για τον ανταγωνισμό στην Ελλάδα.

Τι θα γίνει με τα πρόστιμα στις πολυεθνικές

Οι θυγατρικές πολυεθνικών ομίλων θα βρεθούν αντιμέτωπες με τεράστια πρόστιμα, μετά την έγκριση των νέων διατάξεων, για παραβάσεις του νόμου για τον ανταγωνισμό από θυγατρικές τους στην Ελλάδα. Τα πρόστιμα έως 10% του τζίρου για παραβάσεις του δικαίου για τον ανταγωνισμό θα υπολογίζονται πλέον όχι με βάση τον κύκλο εργασιών στη χώρα μας, αλλά βάσει του παγκόσμιου τζίρου του ομίλου στον οποίο ανήκει η θυγατρική.

Έως τώρα, ο νόμος όριζε ότι «σε περίπτωση ομίλου εταιρειών, για τον υπολογισμό του προστίμου, λαμβάνεται υπόψη ο  συνολικός κύκλος εργασιών του ομίλου». Με βάση αυτή τη ρύθμιση, η Επιτροπή Ανταγωνισμού, σε όσες περιπτώσεις έχει επιβάλει κυρώσεις σε θυγατρικές πολυεθνικών, έχει χρησιμοποιήσει ως βάση υπολογισμού τον ενοποιημένο κύκλο εργασιών στην ελληνική αγορά.Η νέα προτεινόμενη διάταξη, όμως, αναφέρει ότι: «Σε περίπτωση ομίλου εταιρειών, για τον υπολογισμό του προστίμου, λαμβάνεται υπόψη ο συνολικός παγκόσμιος κύκλος εργασιών του ομίλου».

Δύο παραδείγματα που σκιαγραφούν την τεράστια διαφορά ανάμεσα στην πρακτική εφαρμογή των δύο διαφορετικών διατάξεων είναι τα εξής:

• Στην ελληνική θυγατρική του ομίλου Nestle επιβλήθηκε από την Επιτροπή Ανταγωνισμού πρόστιμο 29 εκατ. ευρώ για υπόθεση κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης στην αγορά του καφέ. Αν επιβαλλόταν πρόστιμο με βάση τον παγκόσμιο κύκλο εργασιών του ομίλου, που ήταν περίπου 78 δισ. ευρώ το 2020, και το πρόστιμο αντιστοιχούσε στο 1% αυτού του κύκλου εργασιών (ανώτατο όριο είναι το 10%), τότε το πρόστιμο θα ανερχόταν στο ποσό των 780 εκατ. ευρώ.
• Στην Αθηναϊκή Ζυθοποιία, θυγατρική του ομίλου Heineken στην Ελλάδα, επιβλήθηκε πρόστιμο (μετά τη μείωση από το Διοικητικό Εφετείο), ύψους 26,7 εκατ. ευρώ για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην ελληνική αγορά της μπύρας. Αν υπολογιζόταν ένα πρόστιμο με βάση τον παγκόσμιο τζίρο της Heineken, ο οποίος ανήλθε το 2020 σε περίπου 24 δισ. ευρώ και με συντελεστή 1%, τότε θα μπορούσε να επιβληθεί πρόστιμο 240 εκατ. ευρώ για τις ίδιες παραβάσεις.

Αρκετές είναι οι θυγατρικές πολυεθνικών στις οποίες έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα κυρώσεις από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, κυρίως για περιπτώσεις κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης (Nestle, Heineken, Unilever, GLAXOSMITHKLINE). Για υπόθεση οριζόντιας σύμπραξης (καρτέλ) στα καύσιμα τιμωρήθηκαν οι κολοσσοί BP και Shell, που αποσύρθηκαν στη συνέχεια από την ελληνική αγορά, πουλώντας τις δραστηριότητές τους στο εμπόριο καυσίμων σε ΕΛΠΕ και Motor Oil.

Νομικοί που ασχολούνται με το δίκαιο για τον ανταγωνισμό τονίζουν ότι η αλλαγή στον υπολογισμό των προστίμων έχει στόχο να θεραπεύσει ένα πρόβλημα που υπήρχε έως τώρα: τα πρόστιμα για αδικήματα ανταγωνισμού ήταν πολύ μικρά σε σχέση με τους παγκόσμιους τζίρους των πολυεθνικών ομίλων, με αποτέλεσμα να μη λαμβάνεται σοβαρά υπόψη η απειλή κυρώσεων και να αφήνονται «χαλαρές» οι διοικήσεις των θυγατρικών στην Ελλάδα από τις διοικήσεις στο εξωτερικό, όσον αφορά τις ενδεχόμενες παραβατικές συμπεριφορές, αφού πρώτη προτεραιότητα ήταν η μεγιστοποίηση των οικονομικών αποτελεσμάτων.

Εάν υπολογίζονται τα πρόστιμα με βάση τον παγκόσμιο τζίρο, οι διοικήσεις των μητρικών είναι πιθανό να δώσουν πολύ αυστηρές οδηγίες στις ελληνικές θυγατρικές για την αποφυγή παραβάσεων του νόμου για τον ανταγωνισμό, με συνέπεια να αποτρέπονται καλύτερα τα φαινόμενα παραβατικών συμπεριφορών.

Επίσης, με το νομοσχέδιο καθιερώνονται αυστηρά πρόστιμα και για τους επικεφαλής των επιχειρήσεων που θα παραβιάζουν τον νόμο για τον ανταγωνισμό, ενώ δίνεται η δυνατότητα μείωσης των προστίμων εφόσον αποζημιώνονται τα θύματα των παραβάσεων της νομοθεσίας.

Ειδικότερα, όπως σημειώνεται στην εισηγητική έκθεση του νομοσχεδίου,

• Το πρόστιμο των περ. δ΄, ε΄, στ΄ και ζ΄ της παρ. 1 του άρθρου 25 πρέπει να είναι αποτελεσματικό, αναλογικό και αποτρεπτικό, μπορεί δε να φθάνει μέχρι ποσοστού δέκα τοις εκατό (10%) του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών της επιχείρησης κατά την προηγούμενη της έκδοσης της απόφασης χρήση. Σε περίπτωση ομίλου εταιρειών, για τον υπολογισμό του προστίμου, λαμβάνεται υπόψη ο συνολικός παγκόσμιος κύκλος εργασιών του ομίλου. Για τον καθορισμό του ύψους του προστίμου λαμβάνονται υπόψη η σοβαρότητα, η διάρκεια, η γεωγραφική έκταση της παράβασης, η διάρκεια και το είδος της συμμετοχής στην παράβαση της συγκεκριμένης επιχείρησης.
• Εφόσον είναι δυνατόν να υπολογιστεί το ύψος του οικονομικού οφέλους της επιχείρησης από την παράβαση, το ύψος του επιβαλλόμενου προστίμου δεν μπορεί να είναι μικρότερο από αυτό, ακόμα και αν υπερβαίνει το ποσοστό που ορίζεται στο πρώτο εδάφιο. Για τον σκοπό επιβολής του προστίμου, η έννοια της επιχείρησης καταλαμβάνει τις μητρικές εταιρείες, στο πλαίσιο ενιαίας οικονομικής οντότητας, τους μερικώς και ολικώς καθολικούς διαδόχους σε περίπτωση εταιρικών μετασχηματισμών και τους αποκτώντες την επιχείρηση μετά από την τέλεση της παράβασης, εφόσον ο παραβάτης αδυνατεί να καταβάλει το επιβληθέν πρόστιμο ή άλλη χρηματική ποινή κατά τον χρόνο της επιβολής τους.
• Η Επιτροπή Ανταγωνισμού μπορεί, με απόφασή της, να επιβάλει χρηματικές κυρώσεις ανά ημέρα μη συμμόρφωσης, οι οποίες καθορίζεται αναλογικά προς τον μέσο ημερήσιο συνολικό παγκόσμιο κύκλο εργασιών της επιχείρησης ή της ένωσης επιχειρήσεων κατά την προηγούμενη της έκδοσης της απόφασης οικονομική χρήση με ανώτατο όριο το 3% αυτού του κύκλου εργασιών και υπολογίζονται από την ημερομηνία που ορίζει η απόφαση της Επιτροπής.
• Η Επιτροπή Ανταγωνισμού συνεκτιμά ως ελαφρυντική περίσταση, κατά τον καθορισμό του ύψους του προστίμου, τυχόν αποζημιώσεις που έχουν καταβληθεί στους ζημιωθέντες από την εξετασθείσα αντιανταγωνιστική πρακτική, ή σε σημαντικό αριθμό αυτών, στο πλαίσιο συναινετικού διακανονισμού. Αν ο συναινετικός διακανονισμός εκκρεμεί, η Επιτροπή Ανταγωνισμού δύναται να αναστείλει την έκδοση της απόφασης περί επιβολής του προστίμου για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο των τριών (3) μηνών.
• Όταν η παράβαση που διέπραξε η ένωση επιχειρήσεων συνδέεται με τις δραστηριότητες των μελών της, το πρόστιμο μπορεί να ανέρχεται μέχρι ποσοστού δέκα τοις εκατό (10%) του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών των μελών αυτής που είχαν ενεργή δράση στην αγορά στην οποία συνέβη η παράβαση κατά την προηγούμενη της έκδοσης της απόφασης χρήση. Αν επιβάλλεται πρόστιμο σε ένωση επιχειρήσεων, λαμβανομένου υπόψη του συνολικού κύκλου εργασιών των μελών της, και η ένωση δεν είναι αξιόχρεη, η ένωση είναι υποχρεωμένη να ζητήσει εισφορές από τα μέλη της, προκειμένου να καλύψει το ποσό του προστίμου. Εάν δεν καταβληθούν εισφορές μέσα στην προθεσμία που έχει ορισθεί, η Επιτροπή Ανταγωνισμού μπορεί να απαιτήσει την καταβολή του προστίμου απευθείας από καθεμία από τις επιχειρήσεις, οι εκπρόσωποι των οποίων ανήκαν στα εμπλεκόμενα όργανα λήψης αποφάσεων της ένωσης. Όταν η Επιτροπή Ανταγωνισμού έχει απαιτήσει πληρωμή, σύμφωνα με το προηγούμενο εδάφιο, μπορεί, εφόσον είναι απαραίτητη για την εξασφάλιση της ολοσχερούς πληρωμής του προστίμου, να απαιτήσει πληρωμή του υπολοίπου από οποιοδήποτε μέλος της ένωσης που είχε ενεργή δράση στην αγορά στην οποία συνέβη η παράβαση. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν απαιτεί πληρωμή βάσει των προηγούμενων εδαφίων από επιχειρήσεις που αποδεικνύουν ότι δεν εφάρμοσαν την παράνομη απόφαση της ένωσης διότι είτε δεν είχαν αντιληφθεί την ύπαρξή της είτε αποστασιοποιήθηκαν ενεργά από αυτήν πριν αρχίσει η Επιτροπή Ανταγωνισμού να διερευνά την υπόθεση. Η οικονομική ευθύνη κάθε επιχείρησης όσον αφορά στην καταβολή του προστίμου δεν υπερβαίνει το δέκα τοις εκατό (10%) του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών κατά την προηγούμενη της έκδοσης της απόφασης οικονομική χρήση.
• Υπεύθυνοι για την τήρηση των άρθρων 1, 1Α, 2, 5 έως 10 και των παρ. 5 και 6 του άρθρου 11 του παρόντος, καθώς και των άρθρων 101 και 102 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι επί ατομικών επιχειρήσεων οι επιχειρηματίες, επί αστικών και εμπορικών εταιρειών και κοινοπραξιών οι διαχειριστές τους και όλοι οι ομόρρυθμοι εταίροι, ειδικώς δε επί ανωνύμων εταιρειών τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και τα αρμόδια για την υλοποίηση των σχετικών αποφάσεων πρόσωπα και επί εισηγμένων ανωνύμων εταιρειών, τα εκτελεστικά μέλη του διοικητικού συμβουλίου, ενώ επί ενώσεων επιχειρήσεων, το ανώτατο όργανο διοίκησης αυτών. Διορισμός άλλου υπευθύνου για την παράβαση των κανόνων ανταγωνισμού απαγορεύεται. Επί αποφάσεων συλλογικών οργάνων της επιχείρησης ή της ένωσης επιχειρήσεων που ελήφθησαν κατά πλειοψηφία ευθύνονται μόνον οι υπερψηφήσαντες. Τα παραπάνω φυσικά πρόσωπα ευθύνονται με την προσωπική τους περιουσία εις ολόκληρον με το οικείο νομικό πρόσωπο, για την καταβολή του ποσού του προστίμου. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού μπορεί να επιβάλει στα παραπάνω φυσικά πρόσωπα, μετά από προηγούμενη ακρόασή τους, και αυτοτελές πρόστιμο από διακόσιες χιλιάδες (200.000) έως δύο εκατομμύρια (2.000.000) ευρώ, εφόσον αποδεδειγμένα συμμετείχαν σε προπαρασκευαστικές πράξεις, στην οργάνωση ή τη διάπραξη της παράνομης συμπεριφοράς της επιχείρησης. Για την επιμέτρηση του προστίμου λαμβάνονται ιδιαιτέρως υπόψη η θέση τους στην επιχείρηση και ο βαθμός συμμετοχής τους στην παράνομη πράξη.

Το τρίτο, βασικό αδίκημα στον ανταγωνισμό

Πέραν των γνωστών, βασικών αδικημάτων ανταγωνισμού, δηλαδή του σχηματισμού καρτέλ και της κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης, το νομοσχέδιο καθιερώνει και μια νέα βασική παράβαση, για την οποία θα ελέγχονται μόνο πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Πρόκειται για την «πρόσκληση σε απαγορευμένη σύμπραξη και ανακοίνωση μελλοντικών προθέσεων τιμολόγησης προϊόντων μεταξύ ανταγωνιστών».

Επειδή οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις (με τζίρο άνω των 50 εκατ. ευρώ) μπορεί να επηρεάσουν τη συμπεριφορά της αγοράς έμμεσα, οδηγώντας στην πράξη στο ίδιο αποτέλεσμα εναρμόνισης που θα είχε και ο σχηματισμός ενός καρτέλ, το νομοσχέδιο προβλέπει ότι:

• Απαγορεύεται σε μία επιχείρηση να προτείνει, να εξαναγκάζει, να παρέχει κίνητρα ή να προσκαλεί με οποιονδήποτε τρόπο άλλη επιχείρηση να συμμετέχει σε συμφωνία μεταξύ επιχειρήσεων ή σε αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων ή σε εναρμονισμένες πρακτικές, οι οποίες έχουν ως αντικείμενο την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού στην Ελληνική Επικράτεια και οι οποίες συνίστανται:

α) στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πώλησης σε μία αγορά ή
β) στον περιορισμό ή στον έλεγχο της παραγωγής, της διάθεσης, της τεχνολογικής ανάπτυξης
ή των επενδύσεων ή
γ) στην κατανομή των αγορών ή των πηγών εφοδιασμού.

• Μία επιχείρηση απαγορεύεται να γνωστοποιεί πληροφορίες για τιμή, έκπτωση, παροχή ή πίστωση σχετικά με προϊόντα ή υπηρεσίες που προμηθεύει ή προμηθεύεται, εάν:

α) η γνωστοποίηση περιορίζει τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό στην Ελληνική Επικράτεια, και
β) δεν αποτελεί συνήθη εμπορική πρακτική.

• Προκειμένου να αξιολογηθεί εάν η γνωστοποίηση περιορίζει τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό, λαμβάνονται υπόψη:

α) ο βαθμός εξειδίκευσης και ο εξατομικευμένος χαρακτήρας των πληροφοριών,
β) εάν οι πληροφορίες σχετίζονται με μελλοντικές δραστηριότητες,
γ) σε ποιον βαθμό οι πληροφορίες είναι άμεσα προσβάσιμες στο κοινό,
δ) εάν η γνωστοποίηση εντάσσεται σε ένα σύνολο παρόμοιων γνωστοποιήσεων από την
επιχείρηση,
ε) εάν υφίσταται ιστορικό προηγούμενων συμπαιγνιών στη συγκεκριμένη αγορά ή τον κλάδο
μεταξύ των ίδιων επιχειρήσεων, και
στ) εάν η σχετική αγορά που αφορά η γνωστοποίηση είναι συγκεντρωμένη και ολιγοπωλιακή.

Η γνωστοποίηση πληροφοριών δεν θεωρείται ότι περιορίζει τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό εάν απευθύνεται αποκλειστικά στους τελικούς χρήστες του προϊόντος ή της υπηρεσίας (σ.σ.: δηλαδή, όταν πρόκειται για μια ανακοίνωση μόνο προς τους καταναλωτές και όχι προς άλλες επιχειρήσεις).