Παρά το γεγονός ότι η διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα της χώρας μας έχει ξεπεράσει το 50%, το όφελος δε φτάνει τελικά στην τσέπη του καταναλωτή, ο οποίος συνεχίζει να πληρώνει ακριβά το ρεύμα.
Σύμφωνα με νέα ανάλυση του Green Tank, που μεταξύ άλλων συγκρίνει τη χώρα μας με την Πορτογαλία, η βασική αιτία είναι η αυξανόμενη εξάρτηση από το φυσικό αέριο αλλά και η απουσία υποδομών αποθήκευσης.
Και μπορεί η είσοδος των πρώτων μπαταριών στο σύστημα να έχει προγραμματιστεί για τη νέα χρονιά, ωστόσο υπάρχουν ήδη έτοιμα έργα που εξαιτίας μίας σειράς κωλυσιεργιών του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, μένουν εκτός αγοράς, με τους επενδυτές να διαμαρτύρονται για τα χαμένα έσοδα, τα έξοδα που τρέχουν και τη φθορά του εξοπλισμού που δε μπαίνει σε λειτουργία για μεγάλο διάστημα.
Έτσι, η χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα συγκαταλέγεται σταθερά ανάμεσα στις πιο ακριβές της Ευρώπης, γεγονός που επηρεάζει αντίστοιχα και τις λιανικές τιμές που καλούνται να πληρώσουν οι καταναλωτές.
Η χονδρεμπορική αγορά και ο μηχανισμός τιμολόγησης
Σύμφωνα με τη νέα ανάλυση του Green Tank με τίτλο «Πού οφείλονται οι υψηλές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας;», η καρδιά του προβλήματος βρίσκεται στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, γνωστή ως Αγορά Επόμενης Ημέρας (Day Ahead Market - DAM).
Πρόκειται για την αγορά στην οποία καθορίζεται καθημερινά η τιμή εκκαθάρισης, με βάση το ευρωπαϊκό μοντέλο της οριακής τιμολόγησης (marginal pricing). Με απλά λόγια, όλες οι μονάδες που συμμετέχουν στην κάλυψη της ζήτησης πληρώνονται με την τιμή της ακριβότερης μονάδας που απαιτείται για να «κλείσει» το σύστημα.
Στο πλαίσιο αυτό, οι ΑΠΕ (αιολικά και φωτοβολταϊκά) μπαίνουν πρώτες στο σύστημα με μηδενικό ή σχεδόν μηδενικό κόστος, μειώνοντας τη ζήτηση που πρέπει να καλυφθεί από συμβατικές μονάδες. Όταν όμως η παραγωγή τους μειώνεται, κυρίως τις βραδινές ώρες, τη σκυτάλη παίρνουν οι μονάδες φυσικού αερίου, οι οποίες συχνά είναι εκείνες που τελικά καθορίζουν την υψηλή τιμή.
Μάλιστα, την περίοδο 2024-2025 η «ψαλίδα» μεταξύ μεσημεριανών χαμηλών και βραδινών υψηλών τιμών διευρύνθηκε αισθητά. Παρά την αύξηση της πράσινης παραγωγής, η ηλεκτροπαραγωγή από φυσικό αέριο αυξήθηκε ακόμη περισσότερο, αποκτώντας κυρίαρχο ρόλο στο μίγμα.
Αυτό αποτυπώνεται και στους συντελεστές συσχέτισης: το αέριο έχει ισχυρή θετική συσχέτιση με τις τιμές, πολύ ισχυρότερη από την αρνητική (ευεργετική) επίδραση των ΑΠΕ.
Όσον αφορά το λιγνίτη τώρα, αν και συμμετέχει πλέον περιορισμένα στο μίγμα, η επανεκκίνηση παλαιών λιγνιτικών μονάδων σε περιόδους αιχμής έχει συνδεθεί με ορισμένες από τις υψηλότερες τιμές των τελευταίων ετών, αποδεικνύοντας ότι η «επιστροφή στο παρελθόν» μόνο φθηνή λύση δεν αποτελεί.
Το παράδειγμα της Πορτογαλίας
Η ίδια ανάλυση αξιοποιεί τα πραγματικά δεδομένα που συγκεντρώνει σε καθημερινή βάση το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕNTSO-Ε), και αναδεικνύει τις βασικότερες παραμέτρους που επηρεάζουν τις τιμές στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρισμού.
Η περίπτωση της Ελλάδας αντιπαραβάλλεται με αυτήν της Πορτογαλίας, μιας χώρας με παρόμοια χαρακτηριστικά με την Ελλάδα αλλά με συστηματικά χαμηλότερες τιμές στην προημερήσια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (Day Ahead Market - DAM).
Η Πορτογαλία είναι μια χώρα με παρόμοιο μέγεθος οικονομίας, πληθυσμό και κλιματικές συνθήκες, η οποία όμως μετά το 2022 κατάφερε να διατηρήσει σημαντικά χαμηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας.
Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και μετά, η μέση χονδρεμπορική τιμή στην Ελλάδα ήταν κατά περίπου 36% υψηλότερη από εκείνη της Πορτογαλίας, με ορισμένες περιόδους η διαφορά να αγγίζει ακόμη και το 78%.
Παράλληλα, η ελληνική αγορά εμφάνισε ακραίες διακυμάνσεις με ωριαίες τιμές που άγγιξαν τα 942 ευρώ/MWh τη στιγμή που η Πορτογαλία κινήθηκε σε πολύ στενότερο εύρος.
Το «μυστικό» της Πορτογαλίας δεν είναι κάποιο διαφορετικό μοντέλο αγοράς, αλλά οι στρατηγικές επιλογές. Από το 2023 και μετά, το μερίδιο του ορυκτού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή της μειώθηκε δραστικά, παραμένοντας κατά μέσο όρο γύρω στο 14%.
Την ίδια στιγμή, η χώρα επένδυσε συστηματικά στην αποθήκευση ενέργειας, κυρίως μέσω αντλησιοταμίευσης, αυξάνοντας την αποθηκευτική της ισχύ στα 3.71 GW, ενώ η Ελλάδα παραμένει στάσιμη σε υπο-πενταπλάσια ισχύ αντλησιοταμίευσης (0.7 GW).
Οι υποδομές αυτές βοηθούν πρακτικά την Πορτογαλία να αποθηκεύει την περίσσεια φθηνής ενέργειας από ΑΠΕ το μεσημέρι και να την αποδίδει το βράδυ, ώστε να περιορίζει την ανάγκη χρήσης ακριβού αερίου.
Αντίθετα, στην Ελλάδα το μερίδιο του αερίου μετά το 2023 κινείται σταθερά σε υψηλά επίπεδα κοντά στο 44% κατά μέσο όρο, ενώ η πρόοδος στην αποθήκευση παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη. Το αποτέλεσμα είναι η αδυναμία αξιοποίησης της φθηνής μεσημεριανής παραγωγής ΑΠΕ για κάλυψη της βραδινής ζήτησης, με συνέπεια τη συνεχή επιστροφή στο ακριβό αέριο.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της ανάλυσης, αν η Ελλάδα συνεχίσει να δίνει κεντρικό ρόλο στο αέριο, παραμελώντας την αποθήκευση, οι υψηλές τιμές θα παραμείνουν δομικό χαρακτηριστικό της αγοράς.
Όπως εξηγεί, ένας συνδυασμός ΑΠΕ και αποθήκευσης μπορεί να αποτελέσει τον βασικό μοχλό για σταθερά χαμηλότερες τιμές ρεύματος προς όφελος των καταναλωτών και της οικονομίας συνολικά.
Προϋποθέσεις για να μεταφερθεί το όφελος στον καταναλωτή
Στον τρόπο με τον οποίο το όφελος των ΑΠΕ μπορεί να περάσει στον καταναλωτή είχε αναφερθεί περί τα τέλη Οκτωβρίου ο Δημήτρης Φούρλαρης, Αντιπρόεδρος του Κλάδου Ενέργειας της ΡΑΑΕΥ, στο περιθώριο του 7ου Renewable & Storage Forum.
Σύμφωνα με τον κ. Φούρλαρη, απαιτείται μια σειρά διαρθρωτικών αλλαγών. Πρώτη και καθοριστική είναι η ανάπτυξη έργων αποθήκευσης ενέργειας, ώστε να είναι δυνατή η μεταφορά της παραγωγής από τις φθηνές ώρες στις ώρες αιχμής, και σύμφωνα με τον ίδιο, «όσο αυξάνεται η αποθήκευση ενέργειας τόσο θα μειώνεται η μεταβλητότητα των τιμών».
Εξίσου σημαντική είναι η έξυπνη διαχείριση της ζήτησης μέσω δυναμικών τιμολογίων και ευρείας εγκατάστασης «έξυπνων μετρητών», που θα επιτρέψουν στους καταναλωτές να μετακινούν την κατανάλωσή τους σε φθηνότερες ώρες και «θα περιορίσουν τις ακραίες τιμές και διακυμάνσεις».
Παράλληλα, η ενίσχυση των δικτύων και των ευρωπαϊκών διασυνδέσεων είναι κρίσιμη, ώστε να μην πετιέται πολύτιμη πράσινη ενέργεια λόγω κορεσμού.
Τέλος, όπως τόνισε ο κ. Φούρλαρης, απαιτείται αναθεώρηση του ευρωπαϊκού μοντέλου αγοράς, ώστε οι ΑΠΕ και οι μονάδες αποθήκευσης να συμμετέχουν ενεργά στις αγορές εξισορρόπησης, χωρίς να οδηγούνται σε στρεβλές υπερτιμολογήσεις.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
