ΕΟΚΕ: Να δοθεί τέλος στην ιθαγένεια και άδεια διαμονής σε επενδυτές

Σύμφωνα με γνωμοδότηση που υιοθέτησε η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ), η χορήγηση ιθαγένεια και άδειας διαμονής σε επενδυτές για την προσέλκυση επενδύσεων ενέχει σοβαρούς κινδύνους και θα πρέπει να απαγορευτεί σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η χρηματοπιστωτική κρίση γέννησε την ανάγκη σε μεγάλο αριθμό κρατών μελών της ΕΕ να αυξήσουν τα έσοδά τους. Προς τούτο θέσπισαν προγράμματα που επιτρέπουν σε πολίτες τρίτων χωρών την ταχεία απόκτηση ιθαγένειας ή άδειας διαμονής ως αντάλλαγμα για την πραγματοποίηση σημαντικής επένδυσης στο εν λόγω κράτος μέλος· πρόκειται για τα λεγόμενα «χρυσά διαβατήρια» και «χρυσές θεωρήσεις».

Η ΕΟΚΕ θέτει υπό αμφισβήτηση αυτές τις πρακτικές στη γνωμοδότησή της με θέμα «Προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και άδειας διαμονής σε επενδυτές στην ΕΕ» και προτρέπει τα κράτη μέλη είτε να καταργήσουν σταδιακά τα προγράμματα αυτά είτε να αιτιολογήσουν με εύλογα επιχειρήματα τυχόν αντίθετη απόφασή τους. Στη γνωμοδότησή της, η ΕΟΚΕ ενστερνίζεται την πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην οποία ζητείται επίσης να καταργηθούν όλα τα υφιστάμενα σχετικά προγράμματα το συντομότερο δυνατόν. Σε έκθεση που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επίσης επισημαίνεται ότι αυτά τα προγράμματα εγκυμονούν κινδύνους όσον αφορά την ασφάλεια, τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, τη φοροδιαφυγή και την παράκαμψη των κανόνων της ΕΕ.

Επί του παρόντος υπάρχουν από 17 έως 20 προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και άδειας διαμονής σε επενδυτές στην ΕΕ. Σύμφωνα με κοινή έκθεση που εξέδωσαν οι οργανώσεις Transparency International και Global Witness το 2018, μέσω των εν λόγω προγραμμάτων η ΕΕ απέκτησε περισσότερους από 6.000 νέους πολίτες και 100.000 νέους διαμένοντες από το 2008 μέχρι σήμερα· τα δε κράτη μέλη έχουν προσελκύσει άμεσες ξένες επενδύσεις ύψους περίπου 25 δισ. ευρώ.

Σύμφωνα με έκθεση των οργανισμών Διεθνούς Διαφάνειας ( Transparency International ) και Παγκόσμιου Μάρτυρα (Global Witness), η Κύπρος είναι η δεύτερη χώρα παγκοσμίως σε επενδύσεις προγραμμάτων ιθαγένειας και συνδυασμού προγραμμάτων ιθαγένειας και διαμονής, με ετήσια κέρδη που φτάνουν τα 914 εκατομμύρια ευρώ, λίγο κάτω από την Ισπανία, η οποία φθάνει τα 976 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Μέσω της πώλησης της ιθαγένειας, η Κύπρος αύξησε τα κέρδη της από το 2013 κατά 4,8 δισ. Ο Jean-Marc Roirant, εισηγητής της γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ, υπογράμμισε ότι «συχνά, αυτά τα προγράμματα δεν συνάδουν με τα θεμελιώδη δικαιώματα στα οποία εδράζεται η ευρωπαϊκή συνεργασία». Τόνισε δε την ανάγκη σταδιακής κατάργησης των εν λόγω προγραμμάτων σε ολόκληρη την ΕΕ, παρατηρώντας: «Η ΕΟΚΕ ανησυχεί έντονα σχετικά με την προώθηση των δικαιωμάτων και της ιθαγένειας της ΕΕ εν είδει προϊόντων προς πώληση».

Στη γνωμοδότηση αναφέρεται ότι δεν θα πρέπει να γίνεται καμία διάκριση ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των κινδύνων που ενέχουν οι τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και άδειας διαμονής σε επενδυτές. Μεταξύ άλλων, οι κίνδυνοι είναι οι εξής:

• Νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και διαφθορά: Τα συστήματα «χρυσής θεώρησης» και «χρυσού διαβατηρίου» παρέχουν τη δυνατότητα ταχείας χορήγησης ιθαγένειας ή άδειας διαμονής –μερικές φορές μέσα σε λίγους μήνες. Ωστόσο, το προφίλ και η προέλευση των αιτούντων συχνά δυσχεραίνει τη διενέργεια κατάλληλων ελέγχων ασφαλείας, ενώ δεν είναι όλα τα κράτη μέλη εξίσου επιλεκτικά. Επιπλέον, οι ενδιάμεσοι οργανισμοί μέσω των οποίων διοχετεύονται τα ποσά που καταβάλλουν οι αιτούντες δεν υπόκεινται στη νομοθεσία της ΕΕ περί νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
• Διοίκηση: Η έλλειψη διαφάνειας πολλών από αυτά τα προγράμματα εκθέτει τα κράτη και τους δημόσιους υπαλλήλους στον κίνδυνο της διαφθοράς, εξαιτίας αδυναμιών όπως η ευρεία διακριτική ευχέρεια στη λήψη αποφάσεων, η έλλειψη ανεξάρτητης εποπτείας και ο κίνδυνος σύγκρουσης συμφερόντων που επηρεάζουν ιδιωτικούς φορείς και ενδιάμεσους οργανισμούς που συμμετέχουν τόσο στην υποβολή της αίτησης όσο και στη διαδικασία δέουσας επιμέλειας.
• Διαφάνεια: Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να διατίθενται περισσότερα επίσημα στοιχεία για το μέγεθος του φαινομένου (ύψος των επενδύσεων, αριθμός αιτούντων, δικαιούχοι, χώρες προέλευσης, ποσό και αντίκτυπος των επενδύσεων κ.τ.λ.).
• Η ενωσιακή διάσταση: Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η έλλειψη εναρμονισμένων προτύπων θα μπορούσε να ενθαρρύνει έναν αγώνα μειοδοσίας όσον αφορά τα πρότυπα διαφάνειας. Όχι μόνο χρησιμοποιείται η ιθαγένεια της ΕΕ ως δέλεαρ για την προσέλκυση επενδυτών, αλλά και η απόφαση που λαμβάνει ένα κράτος μέλος για τη χορήγηση διαβατηρίου ή άδειας διαμονής ενδέχεται να επηρεάσει άλλα κράτη μέλη και την ΕΕ στο σύνολό της, καθότι αυτή η απόφαση παρέχει πρόσβαση σε ολόκληρο τον Χώρο Σένγκεν και την εσωτερική αγορά.
• Φοροδιαφυγή: Τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και άδειας διαμονής είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για λόγους φοροδιαφυγής, δεδομένου ότι επιτρέπουν στους επενδυτές να διατηρούν τη φορολογική τους έδρα στην πατρίδα τους επωφελούμενοι ταυτόχρονα των φορολογικών πλεονεκτημάτων των εν λόγω προγραμμάτων.
• Άλλοι κίνδυνοι: Όπως επισημαίνει και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υπάρχουν και άλλοι δυνητικοί κίνδυνοι όπως οι έντονες διακυμάνσεις των εν λόγω επενδυτικών ροών, οι κοινωνικοοικονομικοί κίνδυνοι (ως αποτέλεσμα του πληθωρισμού των τιμών στην αγορά ακινήτων) ή οι πολιτικοί κίνδυνοι όπως η διάβρωση της εμπιστοσύνης στα θεσμικά όργανα της ΕΕ ή απαξίωση της ενωσιακής ιθαγένειας. Σημειώνει επίσης τους κινδύνους της όξυνσης των διακρίσεων μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών μεταναστών.

Για την αντιμετώπιση αυτών των δυνητικών κινδύνων, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει το έργο της ομάδας εμπειρογνωμόνων των κρατών μελών που συστάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, έως ότου καταργηθούν σταδιακά τα προγράμματα χορήγησης της «χρυσής θεώρησης» και του «χρυσού διαβατηρίου», η ομάδα αυτή θα πρέπει να επικεντρωθεί στον καθορισμό ελάχιστων προτύπων όσον αφορά τη δέουσα επιμέλεια, τους ελέγχους ασφαλείας και την ακεραιότητα της λειτουργίας των προγραμμάτων.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει μηχανισμό συντονισμού που θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικές με τις εγκριθείσες και απορριφθείσες αιτήσεις χορήγησης ιθαγένειας και άδειας διαμονής με σκοπό να αποφευχθεί το φαινόμενο άτομα με αμφίβολο ποιόν να βγαίνουν προς άγραν των ευνοϊκότερων συνθηκών χορήγησης διαβατηρίου ή θεώρησης μεταξύ διαφόρων αρχών.

Στη γνωμοδότηση προτείνεται επίσης όλοι οι φορείς και ενδιάμεσοι οργανισμοί που παρέχουν υπηρεσίες στους αιτούντες να υπόκεινται στους κανόνες της ΕΕ περί καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Επίσης, ζητείται να αποσαφηνιστεί ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα με τη θέσπιση ενός υποχρεωτικού κώδικα δεοντολογίας, την εποπτεία των ενταγμένων σε ρυθμιστικό πλαίσιο επαγγελματιών και τη δημιουργία ενός δημόσια προσπελάσιμου μητρώου παρόχων υπηρεσιών για τον κλάδο.

Τέλος, η ΕΟΚΕ συνιστά, κατά την προσπάθεια σταδιακής κατάργησης των υφιστάμενων προγραμμάτων στην ΕΕ, να μην επιτρέπεται στα υποψήφια προς ένταξη μέλη η λειτουργία αντίστοιχων προγραμμάτων κατά την ένταξή τους, έτσι ώστε να μην προστίθενται νέα προγράμματα στα ήδη υφιστάμενα.