Η δεύτερη μεγαλύτερη αύξηση ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης στην Ευρώπη και η μεγαλύτερη μείωση των συντάξεων ως ποσοστό των μισθών προβλέπεται ότι θα γίνουν τις επόμενες δεκαετίες στην Ελλάδα. Παρά τις διαδοχικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν στο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας από το 2010, η συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ παραμένει η δεύτερη υψηλότερη στην Ευρώπη. Το έλλειμμα του συστήματος έχει μειωθεί δραστικά, αλλά θα εξακολουθήσει να είναι τετραπλάσιο από το αντίστοιχο της Γερμανίας.
Τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης θα γίνουν τις επόμενες δεκαετίες η βασική παράμετρος που θα τροποποιείται για να εκτονώνονται οι δημογραφικές πιέσεις που ασκούνται στο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας. Αυτό έχει προβλεφθεί ήδη στον νόμο 3865/2010, την πρώτη μεγάλη μεταρρύθμιση στο συνταξιοδοτικό σύστημα, που έγινε στην εποχή των μνημονίων. Ήταν μια διάταξη που αναφερόταν τότε στο αρκετά μακρινό μέλλον, αλλά πλέον έχει τεθεί σε ισχύ και ορίζει ότι:
- Τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης των ασφαλισμένων των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης και του Δημοσίου, ανεξαρτήτως του χρόνου υπαγωγής στην ασφάλιση (…) ανακαθορίζονται κατά τη μεταβολή του προσδόκιμου ζωής του πληθυσμού της χώρας, με σημείο αναφοράς την ηλικία των εξήντα πέντε (65) ετών. Η ισχύς της παραγράφου αυτής αρχίζει από 1.1.2021 και κατά την πρώτη εφαρμογή της, λαμβάνεται υπόψη η μεταβολή της δεκαετίας 2010 έως και 2020. Από 1.1.2024 τα ανωτέρω όρια ανακαθορίζονται ανά τριετία. Ο ανακαθορισμός των ορίων ηλικίας γίνεται με ειδικό νόμο, σύμφωνα με το τελευταίο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 73 του Συντάγματος, που ψηφίζεται κατά το τελευταίο έτος κάθε περιόδου με βάση τους σχετικούς δείκτες που προσδιορίζονται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και την Eurostat και αφορούν στην επόμενη περίοδο.
Η τελευταία μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη γήρανση του πληθυσμού στην Ευρώπη δίνει μια ιδέα για τις μεγάλες προσαρμογές που θα πρέπει να γίνουν ως το 2070 στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης, με βάση τις τελευταίες εκτιμήσεις της Eurostat για τη γήρανση του πληθυσμού στην Ελλάδα, που σημειωτέον είναι οριακά καλύτερες από τις αμέσως προηγούμενες (2021):
- Ως το 2030, το γενικό όριο ηλικίας για συνταξιοδότηση θα πρέπει να αυξηθεί από τα 67 στα 68,5 έτη για τους άνδρες και στα 68,6 για τις γυναίκες, ενώ το όριο για την πρόωρη συνταξιοδότηση θα πρέπει να ανεβεί από τα 62 στα 63,5 (άνδρες) και στα 63,6 (γυναίκες). Στο τέλος της περιόδου πρόβλεψης, το 2070, τα όρια ηλικίας θα πρέπει να έχουν αυξηθεί από τα 67 στα 72,5 έτη και από τα 62 στα 67,5. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που παραθέτει η Κομισιόν, το 2070 η Ελλάδα θα έχει τα μεγαλύτερα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης στην Ευρώπη, με εξαίρεση τη Δανία που θα έχει λίγο υψηλότερα (γενικό όριο 74 έτη, πρόωρη συνταξιοδότηση στα 71). Ακόμη και η Ιταλία θα έχει χαμηλότερα όρια ηλικίας, στα 70,7 και 67,8 έτη.
- Τα δημογραφικά δεδομένα που θα οδηγήσουν τους Έλληνες όλο και πιο αργά στη συνταξιοδότηση αφορούν την αναμενόμενη γρήγορη γήρανση του πληθυσμού. Σύμφωνα με τη Eurostat, το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα το 2022 ήταν 78,8 έτη για τους άνδρες και 84,2 για τις γυναίκες. Το 2070, αναμένεται να έχει αυξηθεί στα 86,5 και 90,4 χρόνια, αντίστοιχα.
Σημειωτέον ότι η κυβέρνηση δεν προτίθεται να προχωρήσει σε αλλαγές ορίων ηλικίας για την περίοδο 2024 – 2027. Η πανδημία προκάλεσε μια μείωση του προσδόκιμου ζωής, που επιτρέπει να αναβληθεί η αύξηση των ορίων ηλικίας, όμως θεωρείται βέβαιο ότι αυτό θα γίνει ως το τέλος αυτής της δεκαετίας.
Ήδη, πάντως, το γεγονός ότι έχει ενεργοποιηθεί η διάταξη για τις αναπροσαρμογές των ορίων ηλικίας θεωρείται ότι βρίσκεται πίσω από την επιταχυνόμενη έξοδο εργαζομένων στη συνταξιοδότηση, που παρατηρείται φέτος, σε συνδυασμό και με τη νέα διάταξη που μειώνει το «πέναλτι» για τους συνταξιούχους που συνεχίζουν να εργάζονται. Στον κρατικό προϋπολογισμό υπολογίσθηκε μια πρόσθετη επιβάρυνση της τάξεως των 400 εκατ. ευρώ από τις αυξημένες συνταξιοδοτήσεις, σε σχέση με τις αρχικές προβλέψεις που είχαν γίνει.
Συμπίεση των συντάξεων
Για να αποσυνδεθεί, όμως, η ωρολογιακή βόμβα του συνταξιοδοτικού συστήματος τις επόμενες δεκαετίες, δεν θα είναι αρκετή η αύξηση των ορίων ηλικίας, αλλά θα χρειασθεί και συμπίεση των συνταξιοδοτικών παροχών. Σύμφωνα με την Κομισιόν, η Ελλάδα προβλέπεται ότι θα έχει την πρωτιά σε αυτόν τον τομέα στην Ευρώπη. Η μείωση της μέσης σύνταξης ως ποσοστό του μέσου μισθού εκτιμάται ότι μέχρι το 2070 θα συνεισφέρει 6,6% του ΑΕΠ στη μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης. Αυτό είναι και το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη και μόνο η Πορτογαλία εκτιμάται ότι θα βρεθεί κοντά (με συνεισφορά 6,1% του ΑΕΠ).
Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα ξεκινά την πορεία της το 2022 έχοντας το πιο «γενναιόδωρο» (όσο και αν αυτό φαίνεται περίεργο στους περισσότερους συνταξιούχους) συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ευρώπη, με βάση πάντα τη σχέση συντάξεων και μισθών. Όπως φαίνεται στο γράφημα της Κομισιόν, η σχέση αυτή είναι η υψηλότερη το 2022 και θα παραμείνει πολύ υψηλή και το 2070, όταν μόνο η Ιταλία θα έχει μεγαλύτερο ποσοστό.
Συντάξεις ως ποσοστό των μισθών το 2022 και το 2070
Η επίμονα υψηλή συνταξιοδοτική δαπάνη και τα λάθη του παρελθόντος
Το παράδοξο με το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα είναι ότι, ακόμη και μετά τις εξαιρετικά επώδυνες μεταρρυθμίσεις που έγιναν ύστερα από την οικονομική κατάρρευση της χώρας, η συνταξιοδοτική δαπάνη παραμένει εξαιρετικά υψηλή και βρίσκεται περίπου στα ίδια επίπεδα, ως ποσοστό του εθνικού εισοδήματος, με τη δαπάνη που καταγραφόταν πριν την οικονομική κατάρρευση της χώρας.
Σύμφωνα με την Κομισιόν, η Ελλάδα είχε το 2022 συνταξιοδοτική δαπάνη που αντιστοιχούσε στο 14,5% του ΑΕΠ, τη δεύτερη μεγαλύτερη μετά την Ιταλία και περίπου ίση με το ποσοστό που είχε καταγραφεί το 2010. Η μεγάλη συρρίκνωση του ΑΕΠ, βεβαίως, είναι ένας από τους βασικούς λόγους που η σχέση συνταξιοδοτικής δαπάνης και ΑΕΠ παραμένει πολύ υψηλή, παρά τα αλλεπάλληλα μέτρα που έχουν ληφθεί από διαδοχικές κυβερνήσεις.
Θετικό στοιχείο είναι ότι για την περίοδο μέχρι και το 2070, η χώρα μας προβλέπεται ότι θα είναι μία από τις λίγες που θα πετύχουν μείωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης, συνολικά κατά 2,5 μονάδες του ΑΕΠ και θα εμφανίσει τη μεγαλύτερη μείωση στην Ευρώπη. Το δε έλλειμμα του συνταξιοδοτικού συστήματος έχει μειωθεί το 2022 στο 2% του ΑΕΠ και προβλέπεται να πέσει στο 1,6% το 2070, ενώ πριν την κατάρρευση της οικονομίας είχε ξεπεράσει το 7% του ΑΕΠ και ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες που οδήγησαν στη διόγκωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Παρόλα αυτά, πρόκειται για ένα έλλειμμα που παραμένει πολύ υψηλό, αν αναλογισθεί κανείς ότι στη Γερμανία το αντίστοιχο ποσοστό δεν προβλέπεται να ξεπεράσει το 0,5%.
Η μεταβολή της συνταξιοδοτικής δαπάνης έως το 2070
Τα λάθη που οδήγησαν στη διόγκωση της συνταξιοδοτικής δαπάνης και συνέβαλαν στη χρεοκοπία της χώρας έχουν συνοψίσει ως εξής οικονομολόγοι του ΔΝΤ σε σχετική μελέτη που δημοσίευσαν το 2021:
- «Οι υπερβολικές συνταξιοδοτικές δαπάνες ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες των κακών δημοσιονομικών επιδόσεων της Ελλάδας πριν από την κρίση. Κατά την περίοδο 2000-10, οι συνταξιοδοτικές δαπάνες της Ελλάδας αυξήθηκαν από σχεδόν 11% του ΑΕΠ (κάτω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης του 12%) σε σχεδόν 15% (το δεύτερο υψηλότερο στη ζώνη του ευρώ, μετά την Ιταλία). Αυτό αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη αύξηση σε σχετικούς όρους μεταξύ των κρατών μελών και οφειλόταν στην ταχεία αύξηση των ονομαστικών συντάξεων λόγω της υψηλής αύξησης των μισθών και των τιμών, σε συνδυασμό με γενναιόδωρες παροχές (οι συντάξεις συνδέονταν με τα πέντε καλύτερα από τα τελευταία 10 χρόνια του εργασιακού βίου) και πολυάριθμες επιλογές πρόωρης συνταξιοδότησης μαζί με χαμηλές αναλογιστικές μειώσεις κατά τη συνταξιοδότηση πριν από τη νόμιμη ηλικία συνταξιοδότησης (παρέχοντας οδούς προς τη συνταξιοδότηση που χρησιμοποιούνταν εκτενώς κατά την εποχή της κρίση).
- Ως αποτέλεσμα, το έλλειμμα του συστήματος –η διαφορά μεταξύ εισφορών και συνταξιοδοτικών παροχών– έφτασε περίπου το 7,3% του ΑΕΠ μέχρι το 2010, συμβάλλοντας περισσότερο στο συνολικό έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης (κοντά στο 11%). Επιπλέον, οι προβλέψεις για τις συνταξιοδοτικές δαπάνες επισήμαναν ένα σημαντικό πρόβλημα φερεγγυότητας, ωθώντας τον ΟΟΣΑ να περιγράψει το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα ως «δημοσιονομική ωρολογιακή βόμβα», καθώς οι συνταξιοδοτικές δαπάνες αναμενόταν να διπλασιαστούν έως το 2050, λόγω της ταχείας γήρανσης του πληθυσμού και του διπλασιασμού του δείκτη εξάρτησης των ηλικιωμένων».
Με τις αυξήσεις στα όρια ηλικίας που αναμένονται τις επόμενες δεκαετίες, αλλά και τη συγκράτηση των συντάξεων, η «ωρολογιακή βόμβα» φαίνεται ότι μπορεί να αποσυνδεθεί, τουλάχιστον σύμφωνα με τις προβλέψεις της Κομισιόν. Τον κυριότερο αστάθμητο παράγοντα σε αυτή την εξίσωση αποτελούν οι πολιτικές επιλογές των κυβερνήσεων τις επόμενες δεκαετίες, που θα κληθούν να αντισταθούν σε πιέσεις για νέες παροχές πέραν των ορίων αντοχής της οικονομίας και του κρατικού προϋπολογισμού.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news 
